Zboża są dominującą w Polsce grupą uprawianych roślin, stanowiąc podstawę bezpieczeństwa żywnościowego kraju oraz bazę pokarmową dla hodowli zwierząt. Jednak wyprodukowanie odpowiedniej ilości plonu dobrej jakości nie jest proste, ponieważ liczne choroby zbóż stanowią niebezpieczeństwo dla upraw, a ponadto są bezpośrednim zagrożeniem dla konsumentów: ludzi oraz skarmianych zwierząt. Niestety wszystkie uprawiane w Polsce zboża są narażone na atak patogenów. Wśród nich wymienić można wiele takich, które infekują więcej niż jeden gatunek zbóż.
Patogeny zaliczające się do tej grupy atakują rośliny już od samego początku ich wzrostu, stanowiąc zagrożenie dla kiełkujących siewek. Wymienić tutaj można m.in. zgorzel siewek, która poraża pszenicę, pszenżyto, żyto, jęczmień i owies.
Choroby zbóż atakujące korzenie i źdźbła to:
łamliwość podstawy źdźbła, stanowiąca zagrożenie dla pszenicy, żyta, pszenżyta, owsa i jęczmienia,
zgorzel podstawy źdźbła, atakujący pszenicę, żyto oraz pszenżyto,
ostra plamistość oczkowa, zwana też rizoktoniozą zbóż, która poraża pszenicę, żyto, pszenżyto, jęczmień i owies,
fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, atakująca pszenicę i jęczmień,
głownia źdźbłowa, charakterystyczna dla żyta.
Choroby zbóż atakujące liście
Są to przede wszystkim:
fuzarioza liści, atakująca pszenicę, żyto, pszenżyto i jęczmień,
rdza brunatna, która atakuje pszenicę i żyto, czasami te choroby zbóż są opisywane oddzielnie z uwagi na różnice w objawach dla poszczególnych gatunków,
rdza żółta zbóż i traw, która poraża jęczmień, żyto i pszenicę,
mączniak prawdziwy zbóż i traw, który poza liśćmi atakuje też kłosy zbóż, takich jak pszenica, jęczmień, żyto, pszenżyto,
brunatna plamistość liści, czyli DTR, porażająca głównie pszenicę,
septorioza paskowana liści, która poraża głównie pszenicę,
plamistość siatkowa jęczmienia.
Rozwijające się i dojrzewające kłosy zbóż atakowane są przez takie choroby zbóż, jak:
głownia pyląca pszenicy, która poraża pszenicę,
głownia pyląca owsa, charakterystyczna tylko dla tego gatunku,
głownia pyląca jęczmienia, atakująca jęczmień,
głownia zwarta jęczmienia, atakująca również jęczmień,
fuzarioza kłosów, wywoływana przez klika gatunków grzybów i atakująca pszenicę, jęczmień, żyto i pszenżyto,
śnieć cuchnąca pszenicy, która poza pszenicą poraża też jęczmień, pszenżyto i żyto,
śnieć karłowa pszenicy, która poza pszenicą stanowi zagrożenie dla żyta i pszenżyta,
septorioza plew pszenicy, atakująca także żyto, pszenżyto i jęczmień,
sporysz poraża kłosy pszenicy, jęczmienia, żyta i pszenżyta.
By zwalczać choroby zbóż, wykorzystuje się zarówno odpowiednią agrotechnikę oraz hodowlę odpornościową, jak i ochronę chemiczną: opryski lub zaprawianie nasion. Techniki te pozwoliły na ograniczanie występowania wielu niegdyś pospolitych chorób, np. śnieci cuchnącej pszenicy.
Choroby zbóż wywoływane przez inne czynniki
Ważną grupę czynników wywołujących choroby zbóż stanowią wirusy, choć ich znaczenie wzrosło dopiero w ostatnich latach. Jest to związane ze zmianami klimatycznymi, takimi jak okresy wydłużenia jesiennej wegetacji, a także zmianami w agrotechnice (wcześniejsze siewy, intensyfikacja produkcji). Najważniejszymi wirusowymi chorobami w Polsce są: żółta karłowatość jęczmienia, żółta mozaika jęczmienia, odglebowa mozaika zbóż oraz karłowatość pszenicy. Walka z nimi opiera się na zwalczaniu wektorów choroby, którymi najczęściej są mszyce i skoczki żerujące na zbożach.
Innym czynnikiem wywołującym choroby zbóż są bakterie. Za jedną z najgroźniejszych uchodzi bakteryjne czernienie pszenicy, wywoływane przez Xanthomonas translucens pv. translucens. Choroba ta atakuje pszenicę i może doprowadzić do 40% strat w plonie. Jedyną metodą walki z nią jest uprawa odpornych odmian.
Inne choroby zbóż, których sprawcami są bakterie, to między innymi:
czernienie nasady plew pszenicy,
bakteryjna plamistość liści pszenicy,
brunatnienie (melanizacja) źdźbła pszenicy,
bakteryjna mozaika pszenicy,
biała pasiastość liści pszenicy,
różowienie ziarniaków pszenicy.
Lista chorób zbóż jest dłuższa i wciąż pojawiają się na niej kolejne pozycje, ponieważ wraz ze zmianami klimatycznymi będą występować w Polsce nowe patogeny zarówno pochodzące z zagranicy, jak i te, którym te zmiany pozwoliły na przeskoczenie bariery gatunkowej.
