Czerń zbóż, znana też pod nazwą czerni kłosów, to choroba wywoływana przez grzyby z kilku rodzajów: Cladosporium, głównie C. herbarum, a także grzyby z rodzajów Alternaria, Epicoccum i Ascochyta. Choroba atakuje praktycznie wszystkie zboża, jednak największe spustoszenie sieje w uprawach pszenicy, szczególnie pszenicy twardej, ponieważ u tego gatunku przechodzi ona z plew na ziarno, powodując jego brunatnienie, a tym samym pogorszenie jego jakości. Czerń zbóż objawia się zazwyczaj pod koniec okresu ich wegetacji, najczęściej na roślinach osłabionych lub obumarłych z powodu niekorzystnych warunków pogodowych – np. przez podsuszki lub zaatakowanych wcześniej przez inne patogeny oraz przez szkodniki. Czerń zbóż poraża też żywe tkanki, przyspieszając w nich procesy starzenia. Pierwotne źródło infekcji stanowią resztki pożniwne lub porażony materiał siewny. Z kolei w czasie infekcji czerń zbóż rozprzestrzenia się za pomocą zarodników konidialnych. Rozwojowi choroby sprzyja wilgotna, deszczowa pogoda, a nasileniu objawów – opóźnienie żniw. Czerń zbóż jest schorzeniem następczym, bardzo często pojawiającym się przy chorobach podstawy źdźbła, płonności kłosów oraz żółtej karłowatości.
Straty w wysokości plonów spowodowane działaniem grzyba sięgać mogą do 5% (choć niektóre źródła podają nawet 10%), zaś uzyskane ziarno ma niższą masę tysiąca ziaren, jest gorszej jakości i nierzadko zawiera mykotoksyny. Ponadto, po zbiorze gorzej się przechowuje, a wykorzystane jako materiał siewny stanowi źródło nowych infekcji. W złych warunkach przechowalniczych grzyby powodujące czerń zbóż wywołują ponadto pleśnienie przechowywanego ziarna.
Czerń zbóż – objawy
Pierwsze symptomy, jakie daje czerń zbóż, to szaro-czarne, przypominające sadzę lub zielonkawo-czarne przebarwienia na kłosach, czasem też na liściach i łodygach, które pojawiają się w okresie dojrzewania zbóż. Porażone organy są dodatkowo osłabiane przez grzyba, szczególnie na skutek pogorszenia fotosyntezy w wyniku ograniczenia dostępu światła. Nalot ten jest w stanie całkowicie pokryć całe, porażone rośliny. U żyta, pszenżyta, owsa i jęczmienia, może występować ponadto łamanie dokłosia. Czerń zbóż początkowo występuje placowo, jednak w sprzyjających warunkach pogodowych, może bardzo szybko się rozprzestrzeniać na cały łan.
Czerń zbóż – zapobieganie
Podobnie, jak w przypadku innych chorób grzybowych, także czerń zbóż można ograniczać z użyciem odpowiedniej agrotechniki. Najważniejsze jest pozbycie się z powierzchni gleby resztek pożniwnych, które najprościej wykonać za pomocą głębokiej orki. Warto też przyspieszyć ich rozkład, używając w tym celu preparatów mikrobiologicznych, przeznaczonych do rozkładu resztek pożniwnych. Tak, jak w przypadku innych chorób grzybowych, również tutaj dobrze sprawdza się płodozmian o zmniejszonym udziale zbóż. Konieczne jest zadbanie o dobrą kondycję roślin, szczególnie przez ich odpowiednie nawożenie PK i mikroelementami, a także stosowanie preparatów poprawiających odporność na czynniki stresowe, np. preparatów z krzemem lub biostymulatorów opartych na ekstraktach w wodorostów.
Kolejnym sposobem na ograniczanie choroby jest wykonanie żniw od razu po dojrzeniu zbóż lub po zaobserwowaniu pierwszych objawów choroby oraz szybkie wysuszenie zebranego ziarna, szczególnie jeśli żniwa były wykonane w czasie wilgotnej pogody.
Czerń zbóż – zwalczanie
Czerń zbóż zwalcza się zazwyczaj w czasie zabiegu T3 przy okazji walki z innymi chorobami atakującymi kłos. Najczęściej jest to krok wykonywany w fazie BBCH 51-59, czyli na początku kłoszenia, choć niektóre preparaty pozwalają na późniejsze wykonanie zabiegu Do ochrony przed czernią zbóż wykorzystuje się preparaty zawierające, np. należącą do strobiluryn azoksystrobinę, która ma działanie profilaktyczne, a ponadto również inne związki. Ograniczaniu rozwoju choroby sprzyja właściwa ochrona fungicydowa w okresie wegetacji zbóż, ponieważ pomaga ona utrzymać je w dobrej kondycji, dzięki czemu stają się one mniej podatne na porażenie przez czerń zbóż.
Czerń zbóż pochodząca z zanieczyszczonego materiału siewnego, może być ograniczana przez zaprawianie nasion preparatami przeciwko innych chorobom.