Rdza brunatna

Rdza brunatna jest chorobą, której sprawcą jest grzyb Puccinia recondita. Jego podgatunki są wyspecjalizowane w porażaniu poszczególnych gatunków zbóż. Patogen atakuje przede wszystkim pszenicę i żyto. Choroba jest rozpowszechniona we wszystkich rejonach, w których uprawia się pszenicę ozimą i jarą oraz żyto i pszenżyto. Rdza brunatna pojawia się corocznie, lecz w zmiennym nasileniu i można ją zaobserwować we wszystkich fazach rozwojowych atakowanych zbóż. Jej źródłem są oziminy, samosiejki zbóż oraz niektóre dziko rosnące trawy, na których można znaleźć grzybnię oraz odporne na niekorzystne warunki środowiskowe zarodniki konidialne będące głównym medium, przez które roznosi się patogen. Rdzy brunatnej nie szkodzi 10 minut oziębienia do -23°C ani podgrzanie do +52°C. Do efektywnego porażenia rośliny grzyb wymaga wilgotności powietrza bliskiej 100%, jednak do rozwoju wystarczy mu jedynie rosa znajdująca się na powierzchni liści – opady deszczu nie są niezbędne. Optymalna temperatura do rozwoju rdzy brunatnej to od 12 do 24°C w dzień i 0 do 12°C w nocy. Patogen wymaga też 5 godzin nasłonecznienia w ciągu doby. Wykształcane w okresie letnim zarodniki podstawkowe (teliospory) nie mają znaczenia jako źródło choroby zbóż, ponieważ rdza brunatna jest gatunkiem dwudomowym, czyli przechodzącym cykl życiowy z dwoma żywicielami: zbożem i żywicielem pośrednim, którym są niektóre rośliny z rodziny jaskrowatych, np. powojnik. Rdza brunatna w polskich warunkach zazwyczaj rozwija się z pominięciem żywiciela pośredniego i jest roznoszona z wiatrem.

Rdza brunatna – objawy choroby

W przypadku pszenicy już jesienią i wczesną wiosną na górnej stronie liści, pochwach liściowych oraz czasem na źdźbłach pojawiają się najpierw pojedyncze, chlorotyczne plamy, które z czasem ulegają przekształceniu na rdzawobrunatne brodawki owalnego kształtu (uredinia). Brodawki te następnie ciemnieją i pękają, uwalniając zarodniki konidialne. Ponadto pęknięta po uwolnieniu zarodników skórka staje się bramą, przez którą roślina traci wodę, co dodatkowo naraża ją na stres suszy. W lipcu można zaobserwować z kolei czarne twory będące skupieniami zarodników podstawkowych. W przypadku żyta objawy choroby pojawiają się później niż u pszenicy, są jednak bardzo nasilone – potrafią pokryć prawie całą powierzchnię liści. Silne porażenie liści skutkuje zazwyczaj ich przedwczesnym zamieraniem i zasychaniem, co odbija się na wielkości uzyskanego plonu, a także jego jakości.

Rdza brunatna może zostać pomylona z rdzą żółtą, która jednak ma uredinia skupione w pasmach rozmieszczonych wzdłuż nerwów liściowych.

Rdza brunatna – zapobieganie

Do działań zapobiegawczych zalicza się przede wszystkim niszczenie i ograniczanie obecności grzybni i zarodników poprzez stosowanie wczesnej podorywki ściernisk, a potem głębokiej orki przed zimą. Ograniczający wpływ na rozwój choroby ma też termin siewu, a także jego normy i sposoby, odpowiedni płodozmian, a ponadto uprawa gleby i jej nawożenie. Zbyt wczesny siew ozimin skutkuje zazwyczaj silniejszym porażeniem roślin w okresie jesiennym, co może osłabić zboże przed zimą. Z kolei wczesny siew pszenicy jarej na wiosnę nie pozwala na to, by rdza brunatna poraziła rośliny w pierwszych fazach rozwojowych. Przenawożenie azotem przy jednoczesnym ograniczeniu podaży fosforu i potasu również zwiększa niebezpieczeństwo silniejszego wystąpienia rdzy brunatnej.

Kolejnym elementem profilaktyki przeciwko rdzy brunatnej jest dobór odmian, które powinny być odporne lub tolerancyjne na porażenie.

Rdza brunatna – zwalczanie

Podobnie, jak w przypadku innych chorób grzybowych, zabiegi powinna poprzedzić lustracja pola pod kątem tej choroby. Analizę należy wykonywać co kilka dni, sprawdzając liczbę rdzawych plam na liściach już od fazy krzewienia. Zbiera się po 25 źdźbeł w różnych, wybranych losowo punktów, tak by łącznie było ich od 100 do 150. Na większych polach należy zwiększyć liczbę punktów poboru prób o 1 na każdy następny hektar. Następnie określa się liczbę i procent porażonych źdźbeł w stosunku do analizowanych ogółem. Progiem szkodliwości, przy którym trzeba podjąć interwencję z użyciem oprysków, jest 10–15% porażonych roślin w fazie krzewienia, co najmniej 10% porażonych źdźbeł w fazie strzelania roślin w źdźbło, a w fazie kłoszenia roślin zaobserwowanie objawów nowej infekcji już na liściu podflagowym lub flagowym. Do zwalczania wykorzystuje się strobiluryny, triazole oraz związki z grupy morfolin.

Polecane środki ochrony roślin