Szkodniki w zbożu to szeroka grupa, która w dodatku sukcesywnie się powiększa. Obejmuje głównie owady. Poszczególne gatunki wpływają na plon, czyniąc bezpośrednie szkody lub osłabiając rośliny. W dodatku szkodniki zbożowe często przyczyniają się do występowania chorób. Wiele ze szkodliwych organizmów ma faktyczne znaczenie ekonomiczne.
Lednica zbożowa
Lednica zbożowa (Aelia acuminata) to jeden z najgroźniejszych pluskwiaków żerujących
Przykładem szkodników „chorobotwórczych” są mszyce, z czego największym problemem rolników są: mszyca czeremchowo-zbożowa, zbożowa i różano-trawowa. Wysysają sok z zielonych części roślin, prowadząc m.in. do powstawania plam (gorsza asymilacja) i deformacji. Oprócz tego szkodniki zbożowe są wektorem chorób wirusowych (np. karłowatości pszenicy). Mogą przenosić groźne wirusy, na które brakuje skutecznego środka. Jednocześnie wydzielają lepką spadź (produkt przemiany materii), która jest pożywką dla grzybów sadzakowych. Dlatego profilaktyka zwalczania chorób obejmuje zwalczanie szkodników zbóż, z wyszczególnieniem mszyc.
Szkodniki zbóż żerujące w glebie
Groźne szkodniki zbóż to pędraki i drutowce. To larwy chrabąszczy i chrząszczy żerujące w glebie. Podgryzają korzenie zbóż i nasady łodyg. Żer obu grup prowadzi do więdnięcia, czasem wypadania młodych roślin i zahamowania rozwoju starszych. Z kolei rolnice częściowo żerują w częściach nadziemnych (młode gąsienice), częściowo pod ziemią. Starsze larwy uszkadzają kiełkujące zboże. Masowe występowania powyższych szkodników glebowych często odnotowuje się na polach znajdujących się w pobliżu lasów i zadrzewień.
Inne groźne szkodniki w zbożu
Groźne wiosenne szkodniki zbóż to m.in. ploniarka zbożówka. Żerują na różnych zbożach. Dawniej ich głównym pożywieniem był owies, od pewnego czasu są utrapieniem rolników uprawiających kukurydzę. Sprzyja im ciepła pogoda. Typowy objaw żerowania to „nadżerki” w postaci przejaśnień znajdujące się przy nerwach liści. Czasem występują również charakterystyczne otwory – w rzędach. Silny żer prowadzi do pękania liści i ich deformacji.
Duże straty powodują także takie szkodniki zbożowe jak pryszczarek zbożowiec. Larwy muchówki wnikają do pochew liściowych, wędrują do źdźbła i zaczynają żer powyżej węzła na źdźble. Rezultatem jest to, że zboże nie dojrzewa, opcjonalnie dojrzewa przedwcześnie lub z pustymi ziarniakami.
Przedstawicielem szkodników zbóż należących do pluskwiaków jest lednica pospolita. Szkody czyni zarówno stadium larwalne, jak i owady dorosłe. Wysysają sok z pochew liściowych i kłosów. W dodatku ich ślina zawiera enzymy, które powodują odbarwienia organów roślinnych. Częstym rezultatem gradacji (czyli masowego występowania) jest niezawiązywanie ziarniaków u zbóż. Dodatkowo osłabiają wzrost roślin i zwiększają ich podatność na czynniki stresotwórcze.
Szkodniki w zbożu o znaczeniu ekonomicznym to także lenie, miniarki i szczypionki. Wśród nowych zagrożeń z grupy agrofagów wymienia się m.in. żółwinek zbożowy (kolejny pluskwiak). To ciepłolubny owad pojawiający się w zbożu ozimym na przełomie maja i czerwca. Owady dorosłe i larwy wysysają sok z roślin. Największe straty powodują w pszenicy, życie i pszenżycie.
Szkodniki zbóż – profilaktyka i zwalczanie
Na polu wykonuje się wiele działań, które zapobiegają występowaniu szkodników zbóż. Najważniejszy jest płodozmian – zachowanie przerw w uprawie tej grupy roślin. Dzięki temu ogranicza się nie tylko szkodniki zbożowe, ale także choroby. Istotne jest dbanie o kondycję zbóż, m.in. poprzez racjonalne nawożenie. Trzeba unikać nadmiernych dawek azotu.
Resztki pożniwne należy przekopywać. To potencjalne źródła występowania szkodników. Przy okazji przekopanie podłoża zmniejsza populację form zimujacych. Szkodniki zbożowe giną przez uszkodzenia mechaniczne, promienie słoneczne, zimno lub są zjadane przez ptaki.
Zwalczanie chemiczne najczęściej poprzedzone jest monitoringiem populacji i sprawdzaniem progów zagrożenia. Gdy zostaną przekroczone i istnieje ryzyko strat ekonomicznych, stosuje się insektycydy przeznaczone do konkretnych upraw i poszczególnych grup owadów. W przypadku kilkukrotnego stosowania w sezonie zaleca się stosować pestycydy naprzemiennie, tj. zawierające substancje aktywne należące do różnych grup związków. To ograniczy ryzyko zwiększenia odporności u szkodników zbóż.
Szkodniki w zbożu powinny być regularnie monitorowane, a w razie wzmożonego występowania jak najszybciej zwalczane. Agrofagi powodują duże straty, a zbagatelizowane mogą zniszczyć całą plantację.
