Rzepak to podstawowy gatunek oleisty uprawiany w Polsce. Ma on wysokie wymagania co do warunków uprawy, a ponadto jest atakowany przez wiele patogenów. Choroby rzepaku ozimego mogą spowodować poważne straty plonu – zarówno pod względem wysokości źdźbeł, jak i w wielu przypadkach pogorszonej jakości zebranego ziarna. Wymusza to stosowanie licznych zabiegów ochronnych i powoduje duże użycie fungicydów – szczególnie wtedy, kiedy brakuje odmian odpornych na poszczególne patogeny.
Czerń krzyżowych w rzepaku
Czerń krzyżowych w rzepaku to choroba, której sprawcami są grzyby z rodzaju Alternaria (Alternaria brassicae, Alternaria brassicicola i Alternaria alternata). Patogen atakuje rzepak we wszystkich jego fazach rozwojowych, począwszy od siewek, aż do wytworzenia nasion. Grzyb powoduje większe straty w odmianach jarych niż w ozimych. Pierwotne źródło choroby to porażone nasiona i resztki pożniwne. Później wytwarzane są zarodniki konidialne, których roznoszeniu pomaga wiatr i opady deszczu. Kiełkująca z zarodników grzybnia wnika do wnętrza roślin przez aparaty szparkowe i kutykulę. Porażeniu
Kiła kapusty to jedna z najgroźniejszych chorób grzybowych roślin należących do rodziny Brassicaceae, od warzyw po rzepak i gorczycę. Często prowadzi do więdnięcia i całkowitego zamierania roślin. W przypadku jej wystąpienia należy robić długie przerwy w uprawie roślin kapustnych, gdyż zarodniki przetrwalnikowe przeżywają w glebie nawet przez kilkanaście lat. Ogromne znaczenie ma także wybór odmian mało podatnych. Jakie objawy powoduje kiła kapusty? Jak jej zapobiegać?
Sucha zgnilizna kapustnych w rzepaku to jedna z najgroźniejszych chorób grzybowych atakujących ten gatunek. Wywoływana jest przez dwie odmiany grzybów: Leptoshaeria maculans i Leptospheria biglobosa. Z kolei stadium konidialne znane jest pod nazwą Phoma lingam. Ten pierwszy gatunek dominuje w zachodniej części Polski, atakując pędy – głównie szyjki korzeniowe roślin. Na wiosnę silnie przerasta tkanki dolnych części pędów, co prowadzi do wcześniejszego zasychania roślin. Z kolei drugi z gatunków dominuje w północnej i wschodniej części kraju, gdzie okres wegetacyjny jest
Sprawcą szarej pleśni w rzepaku jest grzyb Botrytis cinerea, który jako gatunek polifagiczny atakuje liczne odmiany roślin uprawnych. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka wilgotność powietrza (około 90%) przy optymalnych temperaturach: 10-18°C. Ryzyko porażenia roślin zwiększają uszkodzenia tkanek okrywających wywołane przez przymrozki, mróz, grad, suszę czy szkodniki, a nawet przez sprzęt polowy oraz rozsiewane nawozy sztuczne. Rezerwuarem szarej pleśni na polu są porażone resztki pożniwne, a ponadto samosiewy, chwasty i ich nasiona, opadłe płatki kwiatów oraz gleba, w której znajdują się sklerocja
Zgnilizna twardzikowa w rzepaku wywoływana jest przez grzyb, workowiec Sclerotinia sclerotiorum. Zakażenie stwarza szczególnie duże zagrożenie w uprawach rzepaku ozimego, choć także odmiana jara nie pozostaje w pełni bezpieczna. Ponadto, patogen ten jest w stanie atakować inne gatunki roślin, również te należące do odmiennych rodzin botanicznych – łącznie jest to ponad 400 gatunków. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka wilgotność powietrza w okresie opadania płatków kwiatowych, na których kiełkują wówczas zarodniki workowe i z których porażane są pozostałe części rośliny. Miejscami szczególnie
Grzyby patogeniczne to bardzo często sprawcy dużych szkód w uprawach. Za największe straty odpowiadają następujące choroby rzepaku ozimego:
zgorzel siewek – powodowana jest przez kompleks grzybów Pythium spp., Rhizoctonia spp., Fusarium spp. Stanowi pierwsze zagrożenie, z jakim spotykają się na polu młode rośliny. Atakuje ona kiełkujące lub wschodzące siewki. Najprostszym sposobem zapobiegania tej chorobie jest zaprawianie nasion,
sucha zgnilizna kapustnych – wywoływana jest przez Phoma lingam, czyli stadium konidialne gatunku Leptosphaeria maculans L. Biglobosa. To kolejna choroba, która powoduje straty na terenie całej Polski i to w czasie całego sezonu wegetacyjnego. Prowadzi do przedwczesnego dojrzewania roślin i nierzadko do ich wylegania,
zgnilizna twardzikowa – porażenie powoduje w tym przypadku Sclerotinia sclerotiorum. Nie jest to aż tak pospolita choroba jak poprzednio wymienione, jednak w miejscach pojawiania się, nie mniej groźna. Jako polifag zgnilizna twardzikowa pozostaje niełatwa do zwalczenia, ponieważ atakuje wiele gatunków uprawnych, dlatego czasami trudno ustawić dobry płodozmian, by ograniczyć jej rozwój,
czerń krzyżowych – wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Alternaria spp. Atakuje rzepak w ciągu całego sezony wegetacyjnego. Na zainfekowanych roślinach przyspiesza dojrzewanie nasion i powoduje ich osypywanie, zmniejszając nie tylko plon, ale też pogarszając jego jakość,
szara pleśń – to pospolicie występująca choroba, której sprawcą jest Botrytis cinerea, pasożytujący na wielu gatunkach roślin. Porażenie jest szczególnie groźne w czasie wilgotnych i ciepłych lat, mogąc doprowadzić do strat sięgających 30% plonu,
mączniak rzekomy kapustnych – choroba powodowana jest przez Hyaloperenospora parasitica i najliczniej atakuje we wczesnych fazach kwitnienia rzepaku. Jej rozwojowi sprzyja wilgotna i jednocześnie chłodna pogoda. Patogen przyczynia się do przedwczesnego opadania liści.
Mniejsze lub regionalne znaczenie mają z kolei takie choroby rzepaku ozimego, jak:
mączniak prawdziwy, którego sprawcą jest Erysiphe cruciferarum. Choroba ta najsilniej atakuje w czasie kwitnienia i dojrzewania rzepaku, podczas ciepłej i wilgotnej pogody. Rozwijająca się na liściach grzybnia powoduje osłabienie fotosyntezy. Zaatakowane rośliny są tym samym gorzej odżywione i dają niższy plon,
cylindrosporioza – to choroba, której sprawcą jest Cylindrosporium concentricum, czyli stadium konidialne grzyba Pyrenopeziza brassicae. Najliczniejsze zakażenia odnotowuje się w zachodniej Europie, jednak prognozowane znaczenie w Polsce będzie rosło w związku z postępującymi zmianami klimatycznymi. Patogen atakuje w ciągu całego roku. Poraża całe rośliny. Najważniejsze w ataku tej choroby rzepaku jest przedwczesne dojrzewanie łuszczyn i ich deformacja.
Choroby rzepaku ozimego wywoływane przez inne organizmy
Rzepak pada ofiarą nie tylko grzybów czy bakterii – sprawcą chorób są w tym przypadku również organizmy należące do innych grup taksonomicznych. Przykładem jest kiła kapusty – wywoływana przez pierwotniaka Plasmodiophora brassicae. Porażone nim rośliny najpierw żółkną, a później czerwienieją, by w końcu zwiędnąć. Objawy tej choroby rzepaku ozimego pojawiają się na polach placowo, ulegając nasileniu w czasie suchej pogody. Patogen ma szerokie grono żywicieli, choć na wielu z nich występuje bezobjawowo, w związku z czym jest trudny do zwalczenia. Zapobieganie wymaga starannej agrotechniki oraz wybierania odmian odpornych na ten patogen.
Problemem mogą być w przyszłości także choroby rzepaku ozimego powodowane przez bakterie, np. występujące już na Zachodzie i obserwowane na rzepaku w Polsce fitoplazmy, których objawami są: staśmienia, miotlastość i zwarty pokrój z gęstym ulistnieniem, żółknięcie, czerwienienie, zahamowanie wzrostu roślin.
