Choroby w kukurydzy są jednym z najważniejszych czynników (biotycznych), które wpływają na obniżenie wysokości i jakości plonu. Kukurydza może być porażana nawet przez kilkaset patogenów, które są odpowiedzialne za choroby grzybowe, wirusowe i bakteryjne. W praktyce rzeczywiste znaczenie ekonomiczne ma niewielka część z nich. Które choroby kukurydzy są najgroźniejsze bądź występują powszechnie?
Kukurydza – choroby, które mają zagrażają kukurydzy w początkowej fazie rozwoju i ich późniejsze konsekwencje
Szacuje się, że w skali krajowej chorobotwórcze patogeny dokonują strat w plonach rzędu 10-15%. To tylko średnia dotycząca ogółu. Najgroźniejsze choroby, niezwalczane lub zwalczane nieprawidłowo, mogą doprowadzić do znacznie większych uszkodzeń na danych obszarach, czasem niemal do całkowitego zniszczenia plantacji. Niektóre z nich zagrażają kukurydzy znajdującej się w początkowej fazie rozwoju.
Najgroźniejsza jest zgorzel siewek wywoływana przez grzyby Fusarium oraz organizmy grzybopodobne Pythium. Objawia się powstawaniem czarnych plam na ziarniakach, a następnie ich pękaniem i zamieraniem. Siewki kukurydzy zamierają lub rosną powoli (przy czym początkowy wzrost nawet zdrowej kukurydzy ogólnie jest wolny), w dodatku stają się podatne na inne choroby. Patogeny zimują w resztkach pożniwnych, w glebie oraz w materiale siewnym. Konsekwencją zgorzeli siewek jest zgnilizna korzeni i zgorzel podstawy łodygi (również wywoływana przez grzyby z rodzaju Fusarium). Pierwsze objawy najczęściej są widoczne w lipcu. Liście więdną i zasychają od dołu ku górze. To ogranicza powierzchnię asymilacyjną i mocno zaburza wzrost. Przy ciepłej i wilgotnej pogodzie dochodzi do gnicia tkanek wewnątrz łodygi. Kolby porażonych roślin pochylają się w dół. Wystąpienie chorób wywoływanych przez Fusarium wiąże się z powstawaniem mykotoksyn, szkodliwych dla człowieka i zwierząt. Zaatakowane, osłabione rośliny są podatne na fuzariozę kolb, która co prawda nie obniża plonu, ale negatywnie wpływa na jego jakość. W wyniku infekcji ziarniaki pękają i zmieniają barwę na różowoczerwoną lub bordowooczerwoną.
Głownia pyląca i głownia guzowata – groźne choroby kukurydzy
Do bardzo groźnych chorób kukurydzy, które mają bezpośredni wpływ na plonowanie zaliczają się głownia pyląca oraz głownia guzowata. Pierwsza choroba jest wywoływana przez Sphacelotheca reiliana. Objawy są charakterystyczne: wiechy wyglądają jakby były spalone, kolby zaś (jeśli dojdzie do ich zawiązania) przekształcają się w ciemnobrunatną masę grzybni i zarodników. Oprócz tego kolby przyjmują nietypowy, cebulowaty kształt. W przypadku silnej infekcji głownia pyląca kukurydzy może doprowadzić do całkowitego zniszczenia plonu.
Głownia pyląca kukurydzy jest wywoływana przez Ustilago maydis. W ciągu sezonu rozwijają się 2-3 generacje. Symptomy pierwszej to m.in. tworzenie drobnych narośli wzdłuż nerwów liściowych, deformacje liści i pędów, druga objawia się brakiem wykształcania ziarniaków na kolbach (lub brakiem tworzenia kolb). Trzecia generacja nie ma bezpośredniego wpływu na wysokość plonu, ale obniża jakość ziarniaków (mniejsza zawartość białka, gorszy wygląd, nieprzyjemny zapach).
Inne istotne choroby w kukurydzy
Chorób w kukurydzy, które mają istotny wpływ na plonowanie jest znacznie więcej. Warto wymienić bakterie wywołujące bakteryjne gnicie łodygi (Pantoea ananatis i Enterobacter cloaceae subsp. dissolvens), bakteryjne gnicie łodygi kukurydzy (Enterobacter cloaceae subsp. dissolvens) oraz zarazę liści i więdnięcie naczyniowe kukurydzy i sorga (Pantoea agglomerans). Z wirusów znaczenie mają te wywołujące smugowatą mozaikę pszenicy na kukurydzy, mozaikę kukurydzy i żółtą karłowatość jęczmienia na kukurydzy. Trzeba przy tym zaznaczyć, że ich wektorami są mszyce. Profilaktyka ograniczania chorób kukurydzy obejmuje zwalczanie szkodliwych owadów, które dokonują szkód bezpośrednich, a także pośrednich. Do mniej groźnych, ale pospolitych chorób grzybowych zalicza się m.in. drobna plamistość liści kukurydzy (Aureobasidium zeae) oraz rdza kukurydzy (Puccinia sorghi).
Choroby kukurydzy – jak je zwalczać?
Najważniejsze w ochronie kukurydzy są zabiegi ochronne wykonywane przy wykorzystaniu fungicydów. Działają zapobiegawczo, jak i interwencyjnie. Jednak nie można bagatelizować znaczenia działań profilaktycznych. Należy do nich m.in. zmianowanie, które ogranicza rozprzestrzenianie się chorób i szkodników typowych dla kukurydzy.
Zaleca się korzystać z nasion kwalifikowanych, od producentów, a nie tych pochodzących z własnej uprawy. Te drugie częściej oznaczają ryzyko bycia zainfekowanymi przez patogeny. Poprzez wybór odmian mało podatnych na konkretne patogeny ogranicza się choroby w kukurydzy. A dodatkowo dobrej jakości nasiona kukurydzy cechuje wyższa zdolność kiełkowania.
Resztki pożniwne należy niszczyć. Nie bez znaczenia jest także nawożenie. Nie należy stosować nadmiernych dawek azotu. Uprawy kukurydzy warto wspomagać nawozami z mikroelementami. Choroby często powiązane są ze szkodnikami, i odwrotnie. Osłabiona chorobami kukurydza jest bardziej podatna na szkodniki.
Inną furtką dla patogenów są uszkodzenia powodowane przez szkodniki (np. omacnicę prosowiankę). Oprócz tego zwalcza się chwasty, które są nie tylko konkurencją (w początkowych fazach rozwoju kukurydzy), ale mogą być żywicielami patogenów. W zasadzie choroby ogranicza się (lub łagodzi ich przebieg w przypadku wystąpienia) przez wszystkie zabiegi pielęgnacyjne i uprawki, które mają pozytywny wpływ na kondycję roślin.