Septorioza – czym jest i co powinieneś o niej wiedzieć?

Septoriozy to grupa chorób grzybowych dotyczących zarówno roślin uprawnych, jak i dziko rosnących. Powodują one duże straty w uprawach, a ich gospodarcze znaczenie rośnie z roku na rok. Szczególnie groźne są choroby atakujące najważniejsze rośliny uprawne, zwłaszcza zboża. Jak zwalczać grzyb w pszenicy i na innych gatunkach?

Czym jest septorioza i jak się objawia?

Septorioza to zbiorcza nazwa chorób grzybowych, wywoływanych przez grzyby klasyfikowane dawniej jako Septoria. I choć obecne, oparte na technikach molekularnych badania pozwoliły na dokładne zaklasyfikowanie poszczególnych gatunków to nazwa chorób pozostała wspólna. W Polsce w uprawach zbóż najważniejsze są dwie choroby należące do tej grupy.

Septorioza paskowana liści pszenicy to ważna ekonomicznie choroba pszenicy, rzadziej pszenżyta i traw, wywoływana przez grzyb Mycosphaerella graminicola. Na roślinach objawia się obecnością wydłużonych, żółto-brunatnych, chlorotycznych plam na liścieniach, łodygach i liściach właściwych. Plamy z czasem staja się szare lub białe, przy czym na liściach pszenżyta zaobserwować można dodatkowo ciemną obwódkę dookoła nich. Na wiosnę plamy na liściach są wydłużone, brunatnego koloru, z czasem obejmują całą powierzchnię liścia. Wzdłuż żyłek liściowych można zaobserwować ciemnobrunatne kropki, czyli pyknidia, w których formowane są nowe zarodniki. Septorioza atakuje przez cały okres wzrostu, a szczególnie groźna jest po porażeniu liści flagowych. Zainfekowane liście obumierają i zasychają, na skutek czego rośliny są słabiej odżywione i formują mniejszą liczbę ziaren o masie zredukowanej w porównaniu do zdrowych roślin. Septorioza liści najintensywniej niszczy rośliny w temp. 10-15°C. Ogólnie jej rozwój jest możliwy w szerokim zakresie temp. (2-32°C), ale w chłodzie (poniżej 7°C) nie dochodzi do infekcji. Strata plonu może sięgać od 10 do nawet 40%.

Podobną chorobą jest septorioza plew pszenicy, wywoływana przez inny gatunek grzyba: Phaeosphaeria nodorum. Również rozpowszechniona jest już na całym świecie, w Polsce atakuje głównie pszenicę i pszenżyto, chociaż zaobserwować ją można ponadto na jęczmieniu i na trawach. Podobnie, jak poprzednia choroba, objawia się ona już na siewkach pszenicy, na liściach pojawiają się brunatne, wydłużone lub soczewkowate plamy o słabo widocznym obrzeżu. Na wiosnę septorioza może pojawić się na pochwach liściowych, źdźbłach, a później także kłosach. Z czasem na nekrotycznych plamach pojawiają się drobne pyknidia o kolorze od bursztynowego do czarnego. W kłosie septorioza najpierw atakuje plewy i osadkę kłosa, ale grzybnia może wrastać do okrywy ziarna, stanowiąc jedno ze źródeł późniejszych infekcji. Rozwojowi septoriozy sprzyja pogoda z dużą ilością opadów oraz temperaturą powyżej 15°C. Grzyb w pszenicy może doprowadzić do strat o znaczeniu ekonomicznym.

Zwalczanie septoriozy

Septorioza, żeby była dobrze zwalczona, musi być prawidłowo rozpoznana, aby nie pomylić jej z innymi chorobami atakującymi zboża, np. z rdzami lub plamistościami. Błąd może skutkować wyborem niewłaściwego preparatu, który nie zapewni zwalczenia problemu a nierzadko wręcz przyczynić się do wykształcenia odporności krzyżowej na fungicydy. Dobrym rozwiązaniem w zwalczaniu chorób grzybowych są fungicydy zawierające więcej niż jedną substancję czynną. Taka taktyka ochrony pozwala na uniknięcie ryzyka rozwoju form odpornych na fungicydy. Zabiegi chemiczne powinny być poprzedzone lustracją pola. Monitoring przeprowadza się jesienią w fazie krzewienia (BBCH 21-29). Trzeba sprawdzić przynajmniej 50 roślin. Oprysk jest niezbędny, jeśli u 30-50% badanego materiału występują symptomy.

Septorioza – zwalczanie poprzez działania profilaktyczne

W zwalczaniu septoriozy istotne znaczenie ma też profilaktyka. Grzyby wywołujące chorobę zimują na resztkach pożniwnych, a zarodniki przenoszone są głównie przez krople wody w czasie deszczu. Dlatego tak ważne jest głębokie zaorywanie resztek pożniwnych, utrudniające rozwój grzybów i wykształcanie zarodników. W przypadku prowadzenia uprawy uproszczonej, w tym bezorkowej, warto sięgnąć po biologiczne preparaty przyspieszające rozkład resztek pożniwnych. Często stosowanym rozwiązaniem jest także opryskiwanie resztek roślinnych roztworem mocznika, który wspomaga rozwój bakterii rozkładających te resztki. Ponadto przed siewem trzeba wykonać zaprawianie nasion, które pozwoli na zahamowanie rozwoju grzybów zasiedlających okrywy ziarniaków, w tym tych, które wywołują septoriozy. W przypadku gdy septorioza jest częstym problemem na plantacji, warto rozważyć uprawę odmian odpornych.

Zbagatelizowanie problemu może zakończyć się dużymi stratami, dlatego należy regularnie sprawdzać „kondycję” zboża, a w razie konieczności szybko zareagować.