Fuzarioza kłosów

Fuzarioza kłosów zbóż to choroba wywoływana przez grzyby określane zbiorczo mianem fuzariów. Odpowiadają za nią trzy gatunki z rodzaju Fusarium: F avenaceum (inaczej Gibberella avenacea), F. graminearum (inaczej Gibberella zeae) i F. culmorum oraz grzyb Microdochium nivale (inaczej Monographella nivalis), który wydzielono z rodzaju Fusarium, w wyniku szczegółowych badań formy doskonałej. Choroba ta występuje szeroko w głównych regionach uprawy zbóż.

Fuzarioza kłosów – występowanie i znaczenie

Fuzarioza kłosów atakuje przede wszystkim zboża ozime: pszenicę i pszenżyto, choć można ją też spotkać na innych gatunkach – także u odmian jarych. Rozwojowi choroby sprzyjają temperatury w przedziale od 15 do 26°C, choć każdy z wyżej wymienionych gatunków ma inne optimum termiczne. I tak: F. avenaceum najsilniej atakuje w temperaturach od 5 do 10°C i w warunkach wysokiej wilgotności. Wysoką wilgotność lubi też Microdochium nivale, który jednak najsilniej atakuje w temperaturach od 0 do 5°C. Z kolei F. graminearum wymaga średnich temperatur (16-18 °C) i również średniej wilgotności, zaś F. culmorum ma najwyższe wymagania termiczne (20-22°C) i lubi niską wilgotność.

Na rozwój fuzariozy kłosów wpływa też silne nasłonecznienie w czasie wegetacji. Wzmożonemu pojawianiu się choroby sprzyja ponadto uproszczony płodozmian, oparty na zbożach, a uwzględnienie w nim kukurydzy może w pewnych okolicznościach wręcz nasilić występowanie choroby w późniejszych uprawach zbóż. Prawdopodobnie ma to związek z ilością pozostawionych resztek pożniwnych, które stanowią jeden z rezerwuarów patogenów. Fuzarioza kłosów rozprzestrzenia się między polami wraz z zainfekowanym materiałem siewnym, a nasileniu rozwoju choroby na polu, sprzyja zbyt duża gęstość siewu oraz nieracjonalne nawożenie, szczególnie azotem.

Fuzarioza kłosów może powodować znaczne straty w wysokości uzyskanego plonu ziarna, a ponadto obniża jego jakość, ponieważ grzyby ją powodujące wytwarzają silne mykotoksyny, trujące zarówno dla ludzi, jak i zwierząt.

Fuzarioza kłosów – objawy choroby

Fuzarioza kłosów w pierwszych fazach rozwoju zbóż pojawia się na pochwach liściowych i łodygach, jednak wczesne objawy choroby można obserwować dopiero na kłosach. W fazie od dojrzałości ciastowej do woskowej ziarna, da się zaobserwować wczesne blaknięcie kłosów, które bywa wskaźnikiem porażenia patogenem. W warunkach wysokiej wilgotności powietrza te kłosy, które uległy porażeniu, pokrywają się zazwyczaj białym nalotem. Kiedy rośliny są mocno zaatakowane, można zaobserwować różowe lub nawet lekko czerwone zarodniki grzyba, zlokalizowane na plewach, plewkach, osadce kłosowej, a także na źdźble u nasady kłosa. Porażone ziarniaki ulegają zdeformowaniu, a ponadto różnią się one znacznie wielkością od ziarniaków zdrowych, co na kłosie objawia się zwężeniem porażonej części, przy zachowaniu jego typowego pokroju. Takie wcześnie porażone ziarniaki mają osłabioną siłę kiełkowania. Jeśli do infekcji dojdzie w późnej fazie rozwoju ziarniaków (woskowej lub pełnej), to fuzarioza kłosów nie daje typowych objawów choroby, szczególnie, że porażone ziarna są wykształcone normalnie i zachowują wysoką zdolność do kiełkowania.

Fuzarioza kłosów – jak zapobiegać i zwalczać?

By ograniczyć infekcje z grzybów pozostających na polu, konieczne jest stosowanie podorywki i głębokiej orki jesiennej. Ponadto, w pozbyciu się resztek pożniwnych pomogą środki zawierające bakterie przyspieszające ich rozkład. W momencie stwierdzenia silnego porażenia plantacji trzeba ją też staranne przyorać. W cyklu produkcyjnym warto stosować rozszerzony płodozmian. Do wysiewu najlepiej korzystać z kwalifikowanego, odpowiednio zaprawionego materiału siewnego. Same rośliny muszą być racjonalnie nawożone, w odpowiednich ilościach – tak, by utrzymać właściwe proporcje pomiędzy składnikami NPK. W ograniczaniu rozwoju choroby kluczowe znaczenie ma też dobór odmian, wśród których powinny dominować te, odporne na fuzariozę kłosów. Porażone rośliny można ponadto opryskiwać z użyciem środków zarejestrowanych dla poszczególnych gatunków zbóż. Zabieg ten będzie najbardziej efektywny na początku kwitnienia, kiedy około 30% kłosów znajduje się w tej fazie.

Polecane środki ochrony roślin