Objawy stresu w zbożach

Stres zboża jest powodowany przez różne czynniki stresotwórcze: od termicznych po agrofagi. Objawy są różnorodne, ale mają wspólny mianownik. Przede wszystkim jest to zahamowanie wzrostu i rozwoju, co ma pośredni lub bezpośredni wpływ na plonowanie. Jak z tym walczyć? Jak zwiększyć odporność zboża na stres?

Stres zboża – czym jest powodowany?

Stres zboża najlepiej można określić jako reakcję na problem. Może to być spowodowane niewłaściwymi warunkami, błędami pielęgnacyjnymi lub po prostu wystąpieniem niekorzystnego czynnika zewnętrznego. Niewłaściwe warunki to m.in. niestarannie przygotowane podłoże, nadmierne zagęszczenie roślin lub niewłaściwie dobrane i zastosowane środki ochrony. Szkodliwe jest przenawożenie, zwłaszcza azotem, wtedy roślina jest bardziej podatna m.in. na choroby i szkodniki. Jednocześnie czasem odnotowuje się niedobory konkretnych pierwiastków pokarmowych. Z czynników pogodowych znaczenie ma susza, anomalie pogodowe i skrajne temperatury. Duże szkody może spowodować także grad. Oczywiście stres zboża często powodowany jest przez patogeny wywołujące choroby oraz przez szkodniki.

Stres zależy od faz rozwoju:

• Od wysiewu do początku krzewienia – niedobór wody i susza, mączniak prawdziwy, choroby podstawy źdźbła, niedobór składników pokarmowych, zbyt późny siew, szkodniki.
• Od krzewienia do fazy 2 kolanka – największe znaczenie ma ograniczenie dostępu do wody, susza, duże wahania temperatury, grad, słabe zimowanie, choroby i szkodniki.
• Od rozwiniętego liścia flagowego do początku dojrzałości mlecznej – intensywne nasłonecznienie, wysokie temperatury, susza i niedobory wody, grad, wyleganie, choroby liścia flagowego i kłosa, szkodniki.

Jak nietrudno się domyśleć, u zbóż mogą pojawić się różnorodne problemy. Kluczem jest ograniczanie potencjalnych źródeł, zwalczanie ich, gdy już wystąpią, a przy tym zwiększanie odporności zboża na stres.

Objawy stresu zboża – jak reagują?

Głównym objawem stresu zboża, który „łączy” różne czynniki, są zaburzenia wzrostu i rozwoju. U rośliny zmniejsza się, mniej lub bardziej, zdolność fotosyntezy. Nowo wykształcane liście są mniejsze, co dodatkowo potęguje problem. Z czasem następuje także miejscowy rozpad barwników fotosyntetycznych (przebarwienia) oraz zakłócenia wymiany gazowej (m.in. przez zaburzenia funkcjonowania aparatów szparkowych). W rezultacie dochodzi do znacznego obniżenia plonów. Straty są szczególnie dotkliwe w przypadku występowania czynników abiotycznych. Mogą one doprowadzić do redukcji (w najlepszym przypadku) aż do niemal całkowitego zniszczenia plonu. Oprócz tego istnieją symptomy typowe dla określonego czynnika, np. niedoboru konkretnego pierwiastka pokarmowego. Przykładem jest chloroza między nerwami blaszek przy niedoborze żelaza.

Jak poprawić odporność zboża na stres?

Rośliny, mimo braku typowego systemu nerwowego, są podatne na stres, a przy tym same próbują się bronić. Wyróżnia się dwa mechanizmy obronne – unikanie lub tolerowanie. W pierwszym przypadku uruchamiają się procesy fizjologiczne, które neutralizują skutki stresu i pozwalają roślinie funkcjonować. W drugim, roślina przystosowuje się, toleruje „zmiany” i regeneruje uszkodzenia. Niestety, zazwyczaj autoobrona nie jest wystarczająca, zwłaszcza jeśli chce się osiągnąć wysoki potencjał plonotwórczy. Dlatego zbożom należy pomagać z zewnątrz. Tu również działa się dwojako. Należy ograniczyć czynnik stresotwórczy, np. stosując zabieg fungicydowy lub wykonując nawożenie dolistne (przy niedoborze konkretnego pierwiastka). Jednocześnie należy wykonać działania, które zwiększą odporność zboża na stres. Najskuteczniejsze w poprawie tolerancji na stres są biostymulatory. Przykładem jest m.in. Quantis, który wspiera regenerację zbóż po wystąpieniu stresu, ale przede wszystkim łagodzi skutki stresu związanego z wysokimi temperaturami i suszą przed wystąpieniem niekorzystych warunków – wzmacnia naturalne procesy obronne roślin, a przy tym zwiększa pobieralność składników pokarmowych znajdujących się w glebie. W swoim składzie zawiera węgiel organiczny, aminokwasy, potas i wapń. Stosowany podczas zabiegu T2 może „uratować” nawet 5% plonu. Produkt można zastosować razem z zabiegiem fungicydowym, jednak najlepszy efekt można uzyskać stosując produkt profilaktycznie (1-3 dni) przed spodziewanym pojawieniem się niekorzystnych warunków pogodowych (deficytów wody lub wysokich temperatur) lub po wystąpieniu stresu w celu regeneracji rośliny. Należy jednak pamiętać, iż w przypadku stosowania po stresie, negatywne skutki, które w trakcie trwania stresu wystąpiły są najczęściej nieodwracalne (wynika to z ciągłości wegetacji), w fazie od pierwszego kolanka do pełni kwitnienia.

Stres zbóż ma faktyczny wpływ na wysokość i jakość uzyskiwanego plonu. Na szczęście dzięki podjętym opisanym wyżej działaniom oraz dzięki biostymulatorom można zniwelować jego niekorzystne skutki.