Zaraza ziemniaka – przyczyny, objawy, szkodliwość i zwalczanie
Zaraza ziemniaka wywoływana przez grzybopodobny organizm Phytophthora infestans to jedna z najgroźniejszych chorób występujących na ziemniaku, pomidorach i innych roślinach należących do rodziny psiankowatych. Badania mające na celu poznanie choroby i skuteczną walkę prowadzone są od ponad 150 lat. Niezwalczana zaraza ziemniaczana może doprowadzić do całego zniszczenia plantacji, a pewne straty powoduje nawet w przypadku wykonywania działań ochronnych.
Zaraza ziemniaka – cykl życia i warunki sprzyjające rozwojowi
Patogen odpowiedzialny za wywoływanie zarazy ziemniaczanej ma duże zdolności przystosowawcze i nabiera odporności. Obejmuje to m.in. szerszy zakres tolerancji na różne temperatury, niekorzystne czynniki oraz substancje aktywnie czynne. Formy przetrwalnikowe zimują na resztach roślinnych znajdujących się w glebie lub nawet na powierzchni. Zarodniki są przenoszone przez wiatr i wodę. Rozwojowi zarazy ziemniaczanej sprzyjają częste opady deszczu i wysoka wilgotność powietrza. Dobrze namnaża się w umiarkowanie chłodnych temperaturach (12-15ºC). Rozwój przyśpiesza przy 18ºC. W temperaturach w granicach 20ºC zaraza ziemniaka może w ciągu kilku dni doprowadzić do zniszczenia upraw. Do infekcji potrzebuje zaledwie 4-8 godzin.
Przyczyny i objawy zarazy ziemniaka
Większe prawdopodobieństwo wystąpienia zarazy ziemniaczanej u ziemniaka zachodzi na zaniedbanym i nieoczyszczonym polu. Wpływ na to ma także sąsiedztwo upraw pomidorów i papryki, jak również niezwalczanie chwastów psiankowatych na polu czy miedzy. Pierwsze objawy choroby pojawiają się zwykle na początku lata, na przełomie czerwca i lipca. Są to żółto-brunatne plamy na brzegach liści z jaśniejszą obwódką. Z czasem zwiększają swoją objętość i jednocześnie stają się ciemniejsze (brunatne). W warunkach dużej wilgotności powietrza na dolnej stronie blaszek liściowych może wystąpić delikatny, biały lub szarawy nalot. Zaraza ziemniaka w początkowej fazie czasem jest mylona z szarą pleśnią. Zainfekowane liście zasychają. Niekiedy występują także nietypowe objawy, np. zaraza łodygowa. Na pędach występują wtedy brązowe lub czarne plamy. Porażone łodygi mogą przechylać się i łamać. Objawy na bulwach pojawiają się w czasie zbioru lub przechowywania. To szarosine plamy i zagłębienia. W miejscach porażenia miąższ jest miękki i ma rdzawobrunatną barwę. Finalnie dochodzi do gnicia bulw.
Zaraza ziemniaczana – działania profilaktyczne
Pierwszym krokiem w walce z zarazą ziemniaczaną jest profilaktyka, w myśl zasady: „lepiej zapobiegać, niż leczyć”. Regularna lustracja pola jest konieczna. Do polecanych prac należy usuwanie resztek pozbiorowych i regularne zwalczanie chwastów. Sterty odpadowe powinno się przykrywać czarnymi płachtami. Oprócz chwastów należy pozbywać się samosiewów. W przypadku ziemniaków duże znaczenie ma selekcja sadzeniaków i wybieranie sprawdzonego materiału sadzeniowego pochodzącego od rzetelnych producentów. Prawdopodobieństwo wystąpienia zarazy ziemniaka zmniejsza się przy regularnym zmianowaniu i wykorzystywaniu nawozów zielonych/roślin fitosanitarnych. Warto sadzić odmiany odporne na zarazę ziemniaczaną (można je sprawdzić w Polskim Rejestrze Odmian). W uprawie szklarniowej zaleca się wykonywać odkażanie. W okresie wegetacyjnym wymagane jest regularne wietrzenie.
Zwalczanie zarazy ziemniaka
Pierwszy zabieg z użyciem chemicznych środków ochrony roślin u ziemniaków wykonuje się w momencie zwierania się rzędów lub przy wystąpieniu oznak porażenia. Kolejne zabiegi agrotechniczne stosuje się co 7 dni (fungicydy powierzchniowe) lub co 10 dni (fungicydy wgłębne lub układowe). Poszczególne środki zaleca się stosować naprzemiennie (tj. powinny zawierać różne substancje aktywnie czynne). Ostatnim zabiegiem, który chroni plon przed zarazą ziemniaka, jest desykacja. Dosuszanie nadziemnej części ułatwia zbiór i zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób, w tym zarazy ziemniaczanej oraz rizoktoniozy. Zabieg działa wielobszarowo, gdyż jednocześnie dzięki niemu bulwy są odporniejsze na uszkodzenia mechaniczne powstające podczas zbioru czy transportu. Wyróżnia się desykację chemiczną, chemiczno-mechaniczną i mechaniczną.
