Wrzecionowatość bulw ziemniaka - rozpoznawanie, szkodliwość i zwalczanie
Wrzecionowatość bulw ziemniaka to choroba wywoływana przez wirus PSTVd. Chociaż nie stawia się jej w jednym rzędzie ze smugowatością ziemniaka czy wirusem M (gdyż w Polsce jest od niedawna), poza zmianą kształtu bulw powoduje także straty w plonie. Jakie dokładnie objawy powoduje? Jakie działania wykonuje się, by zapobiec wystąpieniu wrzecionowatości bulw ziemniaka?
Gdzie występuje wirus odpowiadający za wrzecionowatość bulw ziemniaka? Jaki ma cykl rozwoju?
Wirus wrzecionowatości bulw ziemniaki odnotowano w uprawach już ponad sto lat temu. Został po raz pierwszy opisany w USA w 1922 roku. Niestety wiedza na jego temat była szczątkowa i określano go jako „nieznaną chorobę” ziemniaka. Dopiero w 1971 roku Diemer zbadał jego właściwości. W terminologii naukowej jest określany jako wiroid PSTVd, gdyż w odróżnieniu od wirusów nie posiada kapsydu białkowego. W uprawach zalicza się go jednak do chorób wirusowych ziemniaka. W Polsce wiroida wykryto dopiero w 2017 roku.
Wrzecionowatość bulw ziemniaka występuje na wielu kontynentach i w wielu uprawach. Poraża nie tylko ziemniaka, ale także innych przedstawicieli rodziny psiankowatych, głównie paprykę. Oprócz tego występuje na roślinach ozdobnych, np. surfinii, psiance Rantonneta, miechunce peruwiańskiej i brugmansji. Z tego powodu pojawia się również w uprawach amatorskich, np. w przydomowym ogrodzie czy ROD.
Głównym źródłem infekcji PSTVd jest porażony materiał sadzeniowy. Ponadto wirus jest przenoszony na maszynach i narzędziach podczas prac polowych. Może być rozprzestrzeniany przez mszyce, jednakże dzieje się tak tylko wtedy, gdy ziemniaki są już porażone przez inną chorobę wirusową - wirus liściozwoju ziemniaka.
Wrzecionowatość bulw ziemniaka - objawy
Objawy wrzecionowatości bulw ziemniaka na nadziemnych częściach roślin są słabo widoczne. Pędy wyrastają bardziej pionowo niż u zdrowych ziemniaków, oprócz tego są nieco mniejsze. Liście są mniejsze i ostro zakończone. Faktyczne, charakterystyczne symptomy występują na bulwach:
Bulwy ziemniaka ulegają przedłużeniu, przez co nabierają wydłużonego, a nawet wrzecionowatego kształtu.
U porażonych bulw znajduje się więcej oczek w porównaniu ze „zdrowymi”.
Powierzchnie bulw są pokryte podłużnymi bruzdami.
Wyrastające kiełki są słabe, nitkowate, a ich rozwój jest opóźniony.
Wrzecionowatość bulw ziemniaka powoduje średnio straty plonu rzędu 15-25%. Przebieg choroby u pozostałych gatunków z rodziny psiankowatych wygląda inaczej. U roślin ozdobnych może być bezobjawowy.
Wrzecionowatość bulw ziemniaka - zwalczanie przez działania profilaktyczne
Wrzecionowatość bulw ziemniaka należy do grupy chorób, na które nie ma doraźnych środków, tj. pestycydów. Działania fitosanitarne określono w Standardzie Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO), seria PM 9/13 (1). Zwalczanie jest obowiązkowe - polega m.in. na wyznaczaniu stref objętych kwarantanną. Pozytywne działania, które zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby lub hamują jej rozprzestrzenianie:
Korzystanie ze zdrowego materiału sadzeniowego - najlepiej stosować te od profesjonalnych producentów. W gospodarstwach, które korzystają z własnego materiału sadzeniaki powinno się wymieniać na kwalifikowane co 2-5lat.
Sadzenie odmian odpornych naPSTVd.
Wczesne wysadzanie podkiełkowanych sadzeniaków. Wówczas, w przypadku nalotu mszyc będących wektorami chorób wirusowych, ziemniaki są lepiej rozwinięte i bardziej odporne na infekcję. Oczywiście niezwykle istotne jest jak najszybsze zwalczanie mszyc.
Optymalny termin zbioru ziemniaków, czyli zaraz po dojrzeniu.
Przestrzeganie ogólnych zasad sanitarnych dotyczących czyszczenia i dezynfekcji maszyn, a także sprzętu używanego w gospodarstwie rolnym.
Zwalczanie chwastów, zwłaszcza należących do tej samej rodziny co ziemniaki.
Usuwanie i niszczenie porażonych roślin, a także bulw.
Wrzecionowatość bulw ziemniaka nie ma jeszcze dużego znaczenia w Polsce, choć niestety z upływem czasu prawdopodobnie to się zmieni. Największy problem z chorobami powodowanymi przez wirusy, czy w tym wypadku wiroidy jest taki, że nie istnieją bezpośrednie metody zwalczania w momencie, gdy wystąpią już na plantacji.
