Rdza słonecznika wywoływana przez grzyb Puccinia helianthi nie należy do grupy najgroźniejszych chorób, ale również może przyczynić się do spadku plonu i zmniejszenia odporności słoneczników na niekorzystne czynniki. Jak rozpoznawać i zwalczać rdzę słonecznika? Jakie faktyczne znaczenie ma choroba grzybowa?
Rdza słonecznika – sprzyjające warunki do rozwoju
Puccinia helianthi najintensywniej rozwija się w warunkach wysokiej temperatury (25-30°C) przy dużej wilgotności powietrza (86-92%). Sprzyjają jej silne opady, częste i długo utrzymujące się mgły, a także zbyt intensywne nawadnianie. Największym źródłem infekcji są resztki pożniwne oraz samosiewy słonecznika. Rdza rozprzestrzenia się na duże odległości – zarodniki są przenoszone przez wiatr. Patogen wykazuje dużą zmienność, tworzy różnorodne szczepy. Oznacza to, że kolejne pato-typy mogą nabierać większą odporność na substancje aktywnie czynne służące do ich zwalczania.
Rdza słonecznika – objawy. Choroba grzybowa łatwa do rozpoznania
Rdza słonecznika ma charakterystyczne objawy, których nie sposób pomylić z inną chorobą. Początkowe symptomy to pomarańczowe, liczne, ale drobne plamki (o średnicy do 5 mm). Występują na spodniej stronie liścieni i liści. Następnie pojawiają się brunatne, wypukłe punkciki – pylące uredinia, o średnicy do 1,5 mm. Przy silnych infekcjach zauważa się je na górnej stronie liści, a także na okrywach koszyczków kwiatowych. Szczególnie widoczne (nasilone) są w zagłębieniach blaszek liściowych, ze względu na utrzymującą się w tych miejscach najdłużej wilgoć. Przy dużej ilości „tworów” dochodzi do żółknięcia i zasychania liści. Kwiaty są mniejsze, czasem się nie rozwijają. Choroba powoduje więc pośrednie (zaburzona asymilacja) i bezpośrednie zmniejszenie plonu. Jednocześnie negatywnie wpływa na jakość nasion, które zawierają mniej tłuszczu.
Rdza słonecznika w Polsce jest zaliczana do mniej groźnych chorób, ale również ma znaczenie ekonomiczne. Za groźniejsze uznaje się plamistość łodyg słonecznika, a także zgorzel siewek. Rdza występuje na słoneczniku zwyczajnym, a także słoneczniku bulwiastym.
Rdza słonecznika – ograniczanie występowania przez działania profilaktyczne
Ryzyko pojawiania się rdzy w uprawach słonecznika można zmniejszyć przez wykonywanie szeregu działań profilaktycznych. Jednocześnie wszystkie zabiegi, które mają na celu poprawienie kondycji i odporności roślin osłabiają przebieg choroby w przypadku infekcji Puccinia helianthi.
- Wykonywanie głębokiej orki i niszczenie resztek pożniwnych (potencjalnych źródeł kolejnych infekcji);
- Odpowiedni płodozmian. W ten sposób zmniejsza się ryzyko infekcji także innymi patogenami. Może zmniejszyć nasilenie rdzą słonecznika. Trzeba wziąć pod uwagę, że do infekcji dochodzi także w powietrzu – przez zarodniki;
- Właściwa rozstawa siewu. Nadmierne zagęszczenie nie tyle sprzyja wystąpieniu rdzy, co ułatwia patogenowi rozprzestrzenianie się w przypadku zainfekowania roślin;
- Zrównoważone nawożenie - w szczególności należy unikać stosowania nadmiernie dużych dawek azotu. Pobudza on ciągły wzrost, przez co ściany komórkowe stają się mniej odporne na uszkodzenia mechaniczne, a także wnikanie patogenów. Poza tradycyjnymi nawozami NPK warto stosować nawozy stymulujące odporność;
- Uprawa odmian słonecznika o zwiększonej odporności.
Rdza słonecznika – zwalczanie przy użyciu środków ochrony roślin
Rdze słonecznika i inne choroby grzybowe zwalcza się stosując chemiczne środki ochrony roślin. Największe znaczenie mają zapobiegawcze zabiegi ochronne. Oczywiście można to połączyć z działaniem interwencyjnym – zwalczaniem zainfekowanego grzyba w tkankach roślinnych. Stosuje się wtedy fungicydy, które zawierają więcej niż jedną substancję aktywną (mają różnorodne mechanizmy działania). Popularnym połączeniem jest azoksystrobina (związek z grupy strobiluryn) i difenokonazol (związek z grupy triazoli), o działaniu wgłębnym i układowym. Takie kryteria spełnia Amistar Gold Max. Wykorzystuje się go również do zwalczania mączniaka prawdziwego, alternariozy słonecznika, zgnilizny twardzikowej i czarnej plamistości łodyg słonecznika.
Chociaż rdza słonecznika nie zalicza się do „pierwszego koszyka” najgroźniejszych chorób u tej grupy roślin oleistych, nie można jej bagatelizować. W przypadku niezwalczania czy stosowania niewłaściwych metod problem stopniowo narasta.