Alternarioza słonecznika to zespół chorób powodowany przez różne gatunki grzybów z rodzaju Alternaria. Powoduje największe szkody na liściach, prowadząc do ich zamierania. Pośrednio wpływa na plonowanie. Jakie ma objawy? Jak zapobiegać chorobie, a w razie konieczności ją zwalczać?
Alternarioza słonecznika – rozwój i warunki sprzyjające
Alternarioza słonecznika jest wywoływana przez Alternaria helianthi, A. alternata i A. zinniae. Chorobie sprzyjają wilgotne warunki: częste opady deszczu, podmokłe podłoże z tendencją do zalegania wody, nadmierne zagęszczenie upraw i długo utrzymujące się mgły. Optymalnie rozwija się w wysokiej temperaturze (25-28ºC). Najważniejsze źródła infekcji to resztki pożniwne, porażone nasiona oraz chwasty. Otwarta furtka dla infekcji to także uszkodzenia roślin. Choroba rozwija się szybko. Pierwsze zmiany mogą być widoczne po 2-3 dniach od wniknięcia grzyba do tkanek roślin. Do zarodnikowania dochodzi po upływie kolejnych kilku dni. Zarodniki są przenoszone przez wiatr lub z wodą, nierzadko na duże odległości.
Rozpoznawanie alternariozy słonecznika – charakterystyczne symptomy
Alternarioza słonecznika występuje w różnych fazach rozwoju słonecznika. Na siewkach, a także łodygach starszych roślin pojawiają się nieregularne lub owalne, ciemnobrunatne plamy z wyraźnie ciemniejszą obwódką. Negatywne symptomy występują najpierw na dolnych blaszkach liściowych. Przy silnej infekcji są widoczne także na ogonkach liściowych i kwiatach. Plamy są lekko zapadające, koncentryczne – to cecha charakterystyczna dla Alternaria. Zwykle przebarwienia mają średnicę do 1,5 cm. Z czasem łączą się i powodują zamieranie liści. To z kolei zaburza procesy asymilacyjne, osłabia wzrost, a także zwiększa podatność słonecznika na niekorzystne czynniki biotyczne i abiotyczne. Zaschnięte liście pozostają na pędach.
Alternarioza słonecznika – zwalczanie. Jak ograniczać ryzyko wystąpienia choroby, a w razie konieczności ją zwalczać?
Alternariozę słonecznika, podobnie jak inne choroby grzybowe, ogranicza się przez szeroko zakrojone działania profilaktyczne, zgodne z zintegrowaną ochroną roślin. Jednocześnie wiele z zabiegów pielęgnacyjnych, np. uprawek, łagodzi przebieg choroby w przypadku wystąpienia infekcji. Najważniejsze metody:
- Prawidłowa lokalizacja upraw – plantacja nie powinna sąsiadować z innymi uprawami słonecznika ze względu na zwiększone ryzyko występowania chorób grzybowych, które przenoszą się z wiatrem (nie tylko alternariozy słonecznika, ale także zgnilizny twardzikowej;
- Stosowanie pełnej, głębokiej orki – przykrycie podłożem resztek pożniwnych ogranicza kontakt patogenu ze wschodzącymi roślinami;
- Zrównoważone nawożenie – ma wpływ nie tylko na prawidłowy rozwój słonecznika, ale jednocześnie buduje odporność. W szczególności należy unikać stosowania nadmiernych dawek azotu. Główny pierwiastek budulcowy pobierany przez rośliny w nadmiarze zwiększa podatność na niekorzystne czynniki, w tym patogeny, jak również na uszkodzenia mechaniczne. W integrowanej ochronie zaleca się stosowanie nawozów organicznych, które oprócz dostarczania składników pokarmowych poprawiają strukturę gleby;
- Optymalna gęstość siewu – w zbyt zagęszczonych uprawach słonecznik ma słabsze warunki do rozwoju, a wilgoć utrzymuje się dłużej. A to sprzyja infekcjom;
- Stosowanie zdrowego materiału siewnego – zaleca się wybierać nasiona kwalifikowane, od sprawdzonych producentów. Korzystanie z nasion własnej produkcji zwiększa ryzyko występowania chorób grzybowych. Oprócz tego zazwyczaj zdolność kiełkowania jest w takim przypadku niższa;
- Usuwanie chwastów i siewów – mogą być żywicielami patogenu;
- Stosowanie płodozmianu – to jedno z najważniejszych założeń, które zmniejsza ryzyko występowania chorób, a także szkodników;
- Zwalczanie owadów - powodują uszkodzenia słonecznika, co ułatwia wnikanie patogenom, także odpowiadającym za alternariozę słonecznika. Istotna jest również ochrona plantacji przed ptakami;
- Do hodowlanych metod ochrony zalicza się wybór odmian o zwiększonej odporności na alternariozę słonecznika.
Kluczowe w ochronie słonecznika są metody chemiczne. Nasiona zaleca się zaprawiać preparatem grzybobójczym. Fungicydy stosuje się także w czasie uprawy – zapobiegawczo lub po zauważeniu pierwszych objawów choroby. Najczęściej przypada to na fazę widocznego pierwszego międzywęźla do końca fazy kwitnienia (większość kwiatów przekwita, a kwiaty brzeżne opadają). Popularnym i skutecznym środkiem jest Amistar Gold Max, który zwalcza również mączniaka prawdziwego, rdzę słonecznika, zgniliznę twardzikową oraz czarną plamistość łodyg słonecznika.