Stonka ziemniaczana – szkodliwość, zapobieganie i zwalczanie
Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata) to najgroźniejszy szkodnik ziemniaków, czasem żerujący także na innych przedstawicielach rodziny psiankowatych (np. na pomidorach). Powoduje szkody w plonie rzędu 20-30% (przy stosowaniu zabiegów ochronnych) lub nawet do 80% (przy braku odpowiedniej ochrony). Jak skutecznie zwalczać tego szkodnika?
Stonka ziemniaczana – rozpoznanie i cykl życiowy
Rozpoznanie stonki ziemniaczanej nie sprawia żadnego problemu – owad jest powszechnie znany i charakterystyczny z wyglądu. Dorosłe chrząszcze mają kremowo-czarne pasy na skrzydłach i żółte przedplecze z czarnymi plamami. Czułki są masywne. Ciało owada mierzy do 12 mm. Larwy są wydłużone, pękate. Początkowo mają różowe, a później pomarańczowe ciało. Na jego bokach występują czarne kropki. Głowa larwy jest również czarna. Składa pomarańczowe jaja, zebrane w grupy.
Owady dorosłe zimują w ściółce i glebie. Stonka ziemniaczana to gatunek ciepłolubny wychodzący na powierzchnię, gdy temperatura powietrza przekracza 15 °C. Samice po wylocie składają jaja na dolnej stronie blaszek liściowych – zwykle od 10 do 30 sztuk. Charakteryzują się wysoką płodnością – jedna samica może złożyć nawet do 1000 jaj. W ciągu roku rozwijają się 2-3 pokolenia. Występują cztery fazy larwalne (L1, L2, L3, L4) trwające łącznie 21 dni. Największą szkodliwością charakteryzują się larwy ostatniego pokolenia. Na ziemniakach żerują także owady dorosłe. Szkodnikowi sprzyjają wysokie temperatury (18-26 °C) oraz mała ilość opadów.
Szkodliwość stonki ziemniaczanej
Pierwsze masowe występowanie stonki ziemniaczanej najczęściej przypada na okres od połowy czerwca do końca lipca. Owady są bardzo żarłoczne. Podgryzają blaszki liściowe, czasem doprowadzają nawet do uszkodzenia młodych pędów. Zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej hamuje rozwój roślin i pośrednio wpływa na zmniejszenie plonu. Zaniedbanie, tj. zbyt późne zwalczanie stonki czy dobór niewłaściwego preparatu, może doprowadzić do obniżenia plonowania nawet o 80%. Szkodnik w szybkim czasie powoduje gołożer. Żerowanie dodatkowo zwiększa podatność ziemniaków na inne niekorzystne czynniki zewnętrzne, takie jak choroby czy susza.
Stonka ziemniaczana – jak zapobiec jej występowaniu i ograniczyć szkody
Ryzyko wystąpienia stonki ziemniaczanej można w pewien sposób ograniczyć przez stosowanie szeroko zakrojonej profilaktyki. Jednocześnie wiele działań zwiększa odporność ziemniaków na stres. Dzięki temu szkodnik dokona mniejszych strat, zanim zostanie zlikwidowany przy użyciu pestycydów. Jakie działania zapobiegawcze na stonkę ziemniaczaną są najważniejsze?
Stosowanie płodozmianu (przynajmniej 5 lat przerwy).
Stosowanie izolacji przestrzennej od innych upraw roślin psiankowatych, np. pomidorów.
Utrzymanie ziemniaków w dobrej kondycji przez nawadnianie, zrównoważone nawożenie i inne zabiegi pielęgnacyjne.
Przekopanie pola po zbiorach. W ten sposób niszczy się część populacji stonki, a przy okazji typowe szkodniki glebowe, takie jak pędraki i drutowce.
Bardzo ważny jest regularny monitoring plantacji, najlepiej przeprowadzany już od pierwszej dekady czerwca.
Chemiczna walka ze stonką ziemniaczaną
Progi ekonomicznej szkodliwości stonki ziemniaczanej to 1-2 chrząszcze na 1 m2, 15 larw na jedną roślinę lub 1 złoże jaj na roślinę. Warto wykonać co najmniej kilka przeglądów w różnych częściach pola. Najbardziej odpowiednie są pasy zewnętrzne plantacji, gdyż właśnie od nich stonka ziemniaczana rozpoczyna żer. Najefektywniejszym sposobem na zwalczenie stonki ziemniaczanej jest zabieg chemiczny. Zaleca się stosować preparaty naprzemiennie, tj. wybierać insektycydy o różnym mechanizmie działania (zawierają substancje aktywnie czynne należące do różnych grup). To ograniczy ryzyko wykształcenia odporności u szkodnika. Na rynku jest wiele środków przeznaczonych do walki ze stonką ziemniaczaną. Dużą skutecznością wyróżnia się Violam zawierający chlorantraniliprol (związek z grupy antranilowych diamidów). Ma działanie żołądkowe i kontaktowe. W ciągu kilku godzin powoduje paraliż owadów. Śmierć następuje po 1-2 dniach.
Stonka ziemniaczana pojawiła się w Polsce na przełomie lat 20- i 30-tych ubiegłego wieku. Od tego czasu dała we znaki rolnikom i zalicza się ją do najbardziej żarłocznych szkodników roślin.
