Niszczyk ziemniaczak – zapobieganie, szkodliwość i zwalczanie
Znaczenie chorobotwórczych nicieni bywa bagatelizowane, a nierzadko zachodzi problem z rozpoznaniem objawów ich żerowania. Szkodniki są niewidoczne gołym okiem, a tymczasem mogą powodować poważne, bezpośrednie i pośrednie straty w plonie. Przykładem jest niszczyk ziemniaczak (Ditylenchus destructor). Jak chronić przed nim uprawy, a w razie konieczności skutecznie go zwalczać?
Niszczyk ziemniaczak – wygląd i cykl życia szkodliwego nicienia
Niszczyk ziemniaczak to drobny nicień osiągający długość 0,8-1,4mm (samice są większe od samców). Przechodzi cztery fazy larwalne. Larwy różnią się długością ciała. Pierwsze stadium (L1) ma ok 0,5mm długości i wnika do ziemniaków przez przetchlinki w okresie wiosennym. Jest to główne stadium zimujące. Przed zimą kryje się w resztkach roślinnych i w materiale sadzeniowym. Czasem zimują także postaci dorosłe. Samice żyją ok. 1,5 roku. W tym czasie składają średnio 250 jaj o długości 0,1 mm. Nicieniom sprzyja umiarkowane ciepło (15-20°C) i duża wilgotność (od 60 do 80%). Szkodnik może przenosić się na sąsiadujące pola na częściach maszyn, narzędziach, kołach, butach czy wraz ze spływającą wodą. Dawniej niszczyk ziemniaczak był uznawany za niszczyka zjadliwego. Wyodrębniono go jednak jako oddzielny gatunek.
Szkodliwość niszczyka ziemniaczaka
Niszczyk ziemniaczak żeruje na różnych grupach roślin – od warzyw po zieleń ozdobną, a także na grzybach. Jest problemem m.in. w uprawach batatów, buraków cukrowych, marchwi i cebuli. Największą szkodliwość – jak można wywnioskować z nazwy – powoduje jednak w uprawach ziemniaka. Jakie są potencjalne szkody?
Niszczyk ziemniaczak żeruje na różnych częściach ziemniaka, najczęściej w bulwach i stolonach. Zaatakowane rośliny są słabsze i szybciej obumierają. Karleją, żółkną, może dochodzić także do deformacji liści.
Objawy na bulwach są bardziej widoczne po zdjęciu skórki. Widać na nich białe plamki z otworami, przez które wniknęły larwy. W otoczeniu otworu skórka przebarwia się na szarobrunatno, staje się miękka (tylko początkowo, później twardnieje) i zapada się.
Na bulwach pojawiają się zgnilizny i przebarwienia. Objawy mogą być mylone z chorobą zwaną zarazą ziemniaczaną.
Skórka na bulwach pęka i przypomina pergamin. Miąższ jest brązowawy i ma gąbczastą konsystencję.
Żerowanie nicieni przyczynia się do zwiększenia podatności roślin na choroby. Następstwem uszkodzeń powodowanych przez niszczyka ziemniaczaka są często zgnilizny i fuzariozy. Przy dużym nasileniu występowania szkodnika, straty w plonie mogą wynosić nawet 30-40%. Nie określono ekonomicznego progu szkodliwości. Kluczowe są obserwacje nadziemnych i podziemnych organów ziemniaka.
Ograniczanie i zapobieganie występowaniu populacji niszczyka ziemniaczaka przez profilaktykę
Występowanie niszczyka ziemniaczaka można ograniczyć przez działania profilaktyczne. W uprawach polowych duże znaczenie ma agrotechnika: przekopywanie ziemi (np. głęboka orka zimowa) i usuwanie resztek pozbiorowych. W szczególności należy pozbywać się chwastów grubo łodygowych. Mniejsze ryzyko zachodzi przy zakupie kwalifikowanego materiału sadzeniowego, pochodzącego ze sprawdzonego źródła. W uprawach amatorskich, np. w ogrodzie, dobrym sposobem jest posadzenie aksamitki w roku poprzedzającym uprawę warzyw. Wydziela ona substancje szkodliwe dla nicieni, w tym niszczyka ziemniaczaka. W uprawach pod osłonami pewien wpływ ma także utrzymywanie odpowiedniej (nie za dużej) wilgotności podłoża.
Płodozmian niestety nie jest skuteczny w tym wypadku (lecz należy go stosować ze względu na inne szkodniki, a także choroby). Niszczyk ziemniaczak jest mało wybredny i żeruje na dostępnym pokarmie roślinnym.
Niszczyk ziemniaczak – zwalczanie bezpośrednie
Walka z nicieniami jest trudna, m.in. przez małą liczbę dostępnych „narzędzi”. W dodatku brakuje odmian odpornych na ich szkodliwe działanie. Jednym z najlepszych sposobów jest doglebowe stosowanie nematocydów (czyli środków nicieniobójczych) granulowanych. Przykładem jest Nemathorin, preparat zawierający fostiazat (związek z grupy fosforoorganicznych), który rozsiewa się jeszcze przed założeniem plantacji ziemniaka.
Niszczyk ziemniaczak to szkodnik, który przy braku kontroli i środków zaradczych powoduje straty o znaczeniu ekonomicznym. W dodatku problemu nie da się rozwiązać przez wprowadzanie na dane pole innego gatunku roślin, np. warzyw czy nawozów zielonych. Nicienie rozwijają się dalej i niszczą kolejne plony.