Smugowatość ziemniaka – przyczyny, objawy, szkodliwość i zapobieganie
Uprawy ziemniaków ze względu na wegetatywny sposób rozmnażania są szczególnie zagrożone występowaniem chorób wirusowych. Jednym z najgroźniejszych problemów o znaczeniu ekonomicznym jest smugowatość ziemniaka wywoływana przez wirusa Y (PVY, Potatovirus Y). Do jego rozpowszechniania przyczyniają się powszechne szkodniki – mszyce. Jakie znaczenie ma PVY?
Jakie są przyczyny występowania i rozprzestrzeniania smugowatości ziemniaka?
Smugowatość ziemniaka jest przenoszona głównie przez mszyce brzoskwiniowo-ziemniaczaną, a ponadto m.in. przez Aphis nasturtii, Macrosiphum euphoribae, Brachycaudus helichrysi i mszyce zbożowe. Do rozprzestrzeniania wirusa u różnych roślin przyczynia się aż 50 gatunków mszyc. Wirus Y występuje na ich kłujkach. Jest nietrwały – nie jest w stanie długo przeżyć w śliniankach. Źródłem wirusów są także zainfekowane sadzeniaki. W okresie wegetacyjnym są przenoszone na zdrowe rośliny w sposób mechaniczny. Rzadziej do rozprzestrzeniania choroby przyczyniają się chwasty występujące na plantacji i w pobliżu pola. Nie można jednak tego wykluczyć i bagatelizować, szczególnie dotyczy to roślin z rodziny psiankowatych, np. psianki czarnej.
Smugowatość ziemniaka – objawy występowania choroby
Wirus smugowatości ziemniaka powoduje różnorodne symptomy, zależy od rodzaju infekcji (pierwotna, wtórna) i szczepu. Jest zaliczany do wirusów degradacyjnych, co oznacza, że u roślin rozmnażanych metodą wegetacyjną występuje corocznie, a w dodatku z każdym rokiem objawy nasilają się, a straty są bardziej odczuwalne. Finalnie prowadzi do całkowitego zniszczenia roślin na plantacji.
Infekcja pierwotna – na spodniej stronie blaszek liściowych pojawiają się podłużne nekrozy. Mają brązową barwę i są nasilone wzdłuż nerwów. Z kolei na liściach wierzchołkowych występują jasno- i ciemnozielone plamy (mozaiki). To symptom, który nie jest jeszcze mocno widoczny i charakterystyczny dla PVY.
Infekcja wtórna – mozaiki na liściach nasilają się i obejmują różne części roślin. Często symptomy są połączone z deformacją – marszczeniem blaszek liściowych. Kępy są drobniejsze. Wierzchołki ziemniaków usychają przedwcześnie. Na liściach, ogonkach liściowych i łodygach tworzą się charakterystyczne, brunatne smugi (od tego wzięła się nazwa choroby). Porażone liście pozostają na pędach. PVYNTN powoduje powstawanie koncentrycznych, lekko wgłębionych pierścieni na bulwach.
Choroba wirusowa PVY – szkodliwość i występowanie
Smugowatość ziemniaka uchodzi za najgroźniejszego wirusa w uprawie ziemniaków. Może wystąpić wszędzie tam, gdzie zakłada się plantacje. Wyróżniono cztery strefy presji infekcyjnej, nieco mniejsze ryzyko występuje w północnych i południowych rejonach Polski. Jest to związane z klimatem, który jest mniej korzystny do rozwoju wektora wirusa – mszyc. Jak było wspomniane powyżej, choroba prowadzi nawet do całkowitego zniszczenia upraw. Jednocześnie PVY jest jedną z najczęstszych przyczyn dyskwalifikacji plantacji nasiennych ziemniaka. Często z upraw ziemniaka rozprzestrzenia się na innych przedstawicieli psiankowatych – tj. pomidora i tytoń. W rzeczywistości smugowatość powodują trzy szczepy wirusa (PVY0, PVYN, PVY) oraz rekombinanty. Najpowszechniejszym jest opisywany PVY.
Walka ze smugowatością ziemniaka – zapobieganie!
Kluczowa w ograniczaniu ryzyka wystąpienia smugowatości ziemniaka jest profilaktyka. Najważniejsza jest ochrona przed szkodnikami. Należy również likwidować zachwaszczenie w uprawach i ich pobliżu. W rejonach zagrożenia (i nie tylko) warto wybierać odmiany o mniejszej podatności na PVY. Znaczenie ma unikanie zakładania w sąsiedztwie upraw należących do tej samej rodziny (np. ziemniaków, pomidorów, papryki i tytoniu). Nadziemną część porażonych roślin powinno się wyrywać i niszczyć przed wniknięciem do bulw.
Wirus Y został po raz pierwszy wyizolowany w 1931 roku przez K.M Smitha. Pojawia się aż na 287 gatunkach z rodziny psiankowatych, ale największe straty gospodarcze powoduje u ziemniaków i tytoniu.
