Głownia pyląca pszenicy

Głownia pyląca pszenicy wywoływana jest przez grzyb Ustilago tritici (synonim Ustilago segetum var. tritici) należący do podstawczaków (Basidiomycota), a jego ofiarą pada zarówno pszenica ozima, jak i jara, choć może też porażać żyto i pszenżyto. Chorobę nazywa się potocznie smoluchą lub murzonką – z powodu ciemnej masy zarodników wykształcanych w porażonych ziarnach. Źródłem infekcji jest porażone ziarno na siew. Przenoszone przez wiatr zarodniki opadają na kwitnące, zdrowe kłosy pszenicy, gdzie wyrasta z nich grzybnia. Wrasta ona do zalążni kwiatu, a następnie do tarczki i pędowej części zarodka, gdzie w miarę dojrzewania ziarna przechodzi w stan spoczynku. Na zakażonym ziarnie, mimo porażenia, nie da się zaobserwować żadnych zmian chorobowych, a sama grzybnia może przeżyć bardzo długo i stanowić zagrożenie nawet po ponad 10 latach. Grzybnia wychodzi ze stanu spoczynku w momencie kiełkowania zakażonego ziarniaka i rosnąc, przerasta kiełek. Głownia pyląca pszenicy rośnie dalej wraz z zakażoną rośliną bez wywoływania w niej widocznych zmian chorobowych. Dopiero w zawiązkach kłosków grzybnia silnie się rozrasta, co prowadzi do ich całkowitego zniszczenia. Głownia pyląca pszenicy atakuje już kiełkujące rośliny i rozwijając się, przerasta tkanki, wrastając do formowanego w kłosie ziarna, gdzie infekuje zarodek. Choroba ulega nasileniu w czasie ciepłej i wilgotnej pogody. Optymalna dla rozwoju patogenu temperatura to 16-22°C. Zimno w czasie kiełkowania nasion powoduje spowolnienie procesu przerastania grzybni z ziarna do pędów.

Głownia pyląca pszenicy stanowi zagrożenie we wszystkich rejonach uprawy pszenicy. Wywoływane przez nią straty plonu ziarna są wprost proporcjonalne do liczby porażonych roślin i mogą wynieść nawet 50%. Chore rośliny rozwijają się do końca okresu wegetacji, ale nie wydają plonu.

Głownia pyląca pszenicy – objawy

Głownia pyląca pszenicy uwidocznia się dopiero w czasie kłoszenia pszenicy, kiedy z pochew liściowych wyrastają ciemnobrunatne kłosy. Porażone kłosy wydostają się z pochew wcześniej i wystają ponad te zdrowe. Pokryte są skupieniami zarodników (teliospor), które mają barwę ciemnobrunatną. Te skupienia początkowo otoczone są cienką, srebrzystą błonką, która uwalnia zarodniki, pękając w czasie ocierania się przez siebie roślin w czasie wiatru. Zarodniki te wysypują się tak, że z kłosów pozostaje tylko osadka kłosowa i roznoszone przez wiatr infekują kwitnące w pobliżu zdrowe rośliny, przyczyniając się do zakażania zdrowych kłosów i infekowania ziarna. Czasami na liściach porażonych roślin można zaobserwować chlorotyczne, mało charakterystyczne plamy.

Głownia pyląca pszenicy – zapobieganie i zwalczanie

Podstawą zapobiegania porażania roślin jest użytkowanie zdrowego ziarna, które dodatkowo musi być zaprawiane fungicydami zawierającymi związki z grupy karboksyamidów, fenylopiroli czy triazoli. Jest to konieczne, ponieważ ziarna porażonego nie można wizualnie odróżnić od zdrowego. Ponadto ziarno musi być zaprawione nawet wtedy, kiedy głownia pyląca pszenicy nie występowała na polu, ponieważ zarodniki bywają przenoszone przez wiatr z odległych pól. Sprzyja temu szczególnie to, że w ostatnich latach intensywnie niszczono zakrzewienia i zadrzewienia na miedzach, a te stanowiły naturalną barierę osłabiającą działanie wiatru, który przenosi zarodniki. Głownia pyląca pszenicy, z uwagi na swój skryty tryb życia nie może być zwalczana z użyciem fungicydów, więc ochrona interwencyjna z użyciem oprysków nie jest możliwa.

Konieczne jest natomiast stosowanie właściwego płodozmianu, w którym trzeba ograniczyć nadmierny udział pszenicy. Szczególnie ważne jest zachowanie przerwy w częstej uprawie pszenicy, po sobie, na tym samym polu. Warto sięgać po odmiany o zwiększonej odporności na głownię pylącą pszenicy. Należy wysiewać pszenicę ozimą później niż wynosi termin optymalny, a jarą nieco wcześniej – tak, by ich kiełkowanie przebiegało w obniżonych temperaturach, które nie sprzyjają wzrostowi grzyba. Warto też starannie przygotować glebę do siewu – szczególnie poleca się głęboką orkę, która pozwoli pokryć porażone, osypane ziarniaki.

Polecane środki ochrony roślin