Polskie sadownictwo cieszy się dużą renomą za granicą. Owoce są wysokiej jakości, a w ostatniej dekadzie wolumen eksportu stopniowo rośnie. Od 2015 roku był niezakłócony, ale obecny rok (2022) jest szczególnie problematyczny. Decyzje polityczne (embargo) uderzają w polskie sadownictwo. Do tego dochodzą czynniki stresotwórcze, np. kapryśna pogoda, opady gradu, presja ze strony szkodników. Sama produkcja natomiast ma się dobrze, pod tym względem jesteśmy w top3 w Europie. Co warto wiedzieć o sadownictwie? Które owoce cieszą się szczególną popularnością? Jak dbać o sad?
Polskie sadownictwo – status w Europie i na świecie
Sadownictwo to bardzo ważny sektor produkcji rolniczej w Polsce. Zajmując zaledwie 1,8 % powierzchni użytków rolnych, dostarcza 15 % wartości produkcji roślinnej. Polska słynie z upraw sadowniczych – zarówno pod względem wysokości uzyskiwanego plonu jak i jakości owoców. Pod względem produkcji owoców zajmujemy trzecie miejsce w UE, za Hiszpanią i Włochami. Należymy do czołowych w świecie i Europie producentów i eksporterów jabłek. Na skalę towarową w sadach uprawiane są następujące drzewiaste gatunki sadownicze: jabłoń, grusza i pigwa, śliwa, brzoskwinia, morela, czereśnia, wiśnia, orzech i leszczyna (prowadzona w formie drzewiastej). Z krzewów jagodowych znaczenie ekonomiczne ma uprawa truskawek, agrestu, malin i jeżyn, porzeczek (białych, czerwonych i czarnych), borówki amerykańskiej, winorośli a w ostatnich latach także żurawiny. Największym regionem sadowniczym w Polsce są okolice Grójca na Mazowszu i okolice Sandomierza.
Owoce jagodowe zdobywają coraz większą popularność wśród producentów. Do najpopularniejszych owoców jagodowych należą: truskawki, maliny, porzeczki czerwone, czarne, poziomki, jeżyny, agrest, borówki. Lubelszczyzna jest dzisiaj liderem upraw malin w Polsce - stąd pochodzi około połowa naszej produkcji.
Sadownictwo – jakie owoce są najbardziej popularne?
GUS podaje, że w ostatnim roku (2021) produkcja owoców w Polsce wyniosła 4,4 mln ton, z czego aż 4 mln ton to jabłka. Polska stoi sadami jabłoniowymi! Sadownictwo odniosło sukces pomimo trudnego roku (częste i obfite opady deszczu, zwiększone ryzyko chorób grzybowych, presja ze strony szkodników). Progres zanotowano także w produkcji gruszek (wzrost o 24% w porównaniu z wcześniejszym rokiem). Ogólnie wyprodukowano 69 tys. ton tych owoców. Wśród owoców pestkowych numer jeden to wiśnie (166 tys. ton). Z kolei największy progres zanotowały czereśnie (wzrost o 19%), co finalnie dało 59 tys. ton. Jest to o tyle istotne i zaskakujące, że drzewa-czereśnie zmagały się z wieloma problemami, mocno odczuwały pogodę i wzmożone występowanie szkodników, np. nasionnicy trześniówki i inwazyjnej muszki plamoskrzydłej, która od kilku lat gnębi sadownictwo, a w szczególnie upodobała sobie owoce miękkie. Zbiory śliwek wyniosły 110 tys. ton. Z krzewów owocowych największe znaczenie mają truskawki (156 tys. ton). Mniejszą produkcję w porównaniu z rokiem 2020 odnotowano w przypadku malin. Wyprodukowano 104 tys. ton (13% mniej).
W ogólnym rozrachunku produkcja plonu z drzew i krzewów owocowych zanotowała progres. To sukces, biorąc pod uwagę całe spektrum problemów, z jakimi borykało się polskie sadownictwo. Niestety, kłopotów nie ubędzie. Do standardowych, z którymi sadownicy muszą sobie radzić corocznie – w całej Polsce czy lokalnie – dochodzi embargo, a także stopniowo zachodzące zmiany klimatyczne. Odnotowuje się coraz częstsze i dłuższe susze, późne przymrozki, łagodne zimy i zbyt wczesne wchodzenie drzew i krzewów w okres wegetacyjny. Tym bardziej należy stosować szerokie działania profilaktyczne i na różne sposoby zwiększać odporność drzew i krzewów owocowych na czynniki stresotwórcze.
Sadownictwo – co warto wiedzieć o pielęgnacji sadów?
Zabiegi w sadzie i ogrodzie najlepiej wykonywać profilaktycznie – w myśl zasady zapobiegać niż leczyć. Porażenia przez choroby czy pojawu owadów nie da się uniknąć. Wystarczy, że lato będzie deszczowe lub rośliny zostaną osłabione na skutek przymrozków, a sadownictwo ucierpi. Oczywiście wykonuje się szereg działań, które ograniczają ryzyko, a w razie jego wystąpienia zmniejszają presję, a tym samym powodują mniejsze straty.
Jednym z kluczowych działań jest regularne cięcie roślin owocowych, dopasowane gatunku i odmiany do wymagań. Znaczenie ma racjonalne nawożenie. W szczególności należy unikać stosowania nadmiernie wysokich dawek azotu, które zwiększają m.in. podatność na mszyce i mróz. Na kondycję owoców wpływa utrzymanie porządku i czystości w sadzie. Obejmuje to m.in. usuwanie „mumii”, czyli zaschniętych owoców, które mogą być siedliskiem szkodników i patogenów odpowiedzialnych za choroby. Ważną rolę „przeciwchorobową” (jabłonie i grusze) pełni jesienne opryskiwanie roztworem mocznika. To przyspiesza rozkład liści (pod wpływem azotu) i ogranicza ryzyko namnażania się grzyba Venturia inaequalis odpowiedzialnego za parch. Sad należy chronić także przed dziką zwierzyną, m.in. stosując repelenty.
Zwalczanie parcha lub mączniaka jabłoni, gorzkiej oraz mokrej zgnilizny, mszyc jabłoniowych czy wreszcie owocówek i zwojkówek bywa uciążliwe, dlatego trzeba rozsądnie dobierać preparaty i stosować je naprzemiennie. Używanie pestycydów, zawierających substancje aktywnie czynne należące do różnych grup, ogranicza ryzyko tworzenia mechanizmów odpornościowych u patogenów czy szkodników. Środki grzybobójcze, owadobójcze, chwastobójcze czy inne stosuje się zgodnie z programami ochrony opracowanymi dla poszczególnych gatunków drzew i krzewów owocowych. Walka powinna być prowadzona przez cały sezon - tylko w ten sposób można mówić o efektywnej ochronie.
Sadownictwo w Polsce, pomimo piramidy problemów, jest powodem do chluby. Pod względem wielkości produkcji jesteśmy w top 3 w Europie, pozytywnie wyróżniamy się także jakością. Niestety, sadownik musi nieustannie trzymać rękę na pulsie. Aby sad uzyskał pozytywny, a najlepiej wysoki, wynik ekonomiczny potrzeba wielu zabiegów pielęgnacyjnych i stałego monitorowania roślin uprawnych. Sadownictwo to trudna, pracowita gałąź produkcji.
