Zwójki – rosnący problem w sadach

Wśród nich powszechnie i corocznie w różnym nasileniu pojawiają się w sadach motyle z rodzaju owocówek (Cydia) i zwójek liściowych. Zwalczanie tych ostatnich przysparza niekiedy sporych trudności, z racji dużego zróżnicowania gatunkowego, które mają często odmienne cykle rozwojowe, a więc pojawiają się w uprawach nieregularnie.

 
Do gatunków zwójek najczęściej występujących w sadach należą: zwójka siatkóweczka (Adoxophyes orana), zwójka bukóweczka (Pandemis heparana), wydłubka oczateczka (Spilonota ocellana) i zwójka różóweczka (Archips rosanus), znacznie rzadziej spotykane są zwójka rdzaweczka (Archips podanus) i płatówka pstrocineczka (Hedya nubiferana). Różnią się zarówno szkodliwością jaką wyrządzają w uprawach sadowniczych, jak też przebiegiem rozwoju. Ta duża rozmaitość gatunkowa w połączeniu ze zróżnicowanym cyklem życiowym poszczególnych gatunków zwójek sprawia, że są one spotykane w sadach praktycznie przez cały sezon.
Zwalczanie zwójek nie zawsze okazuje się proste i łatwe. Gąsienice zwójki różóweczki żerują w oprzędzonych rozetkach liściowych lub pojedynczych liściach zwiniętych w rurkę, pod osłoną oprzędu na dolnej stronie liści żerują z kolei gąsienice zwójki bukóweczki i wydłubki oczateczki. U zwójki siatkóweczki gąsienice miejsce żerowania chronią oprzędem, który otaczają kilkoma liśćmi. Najłatwiej jest więc zwalczyć początkowe stadia rozwojowe zwójek, zanim stworzą one osłonę ze zwiniętych liści lub oprzędu. O skuteczności zwalczania zwójek decydował będzie w dużej mierze właściwy termin zabiegu. W jego ustaleniu na pewno pomocne będą pułapki feromonowe – trójkątne typu delta. W pułapkach tych umieszcza się podłogi lepowe, a na nich feromon odpowiedni dla danego gatunku szkodnika. Każda pułapka feromonowa zawiera specyfi czny, dla danego gatunku szkodnika feromon i może wyłapywać tylko osobniki jednego gatunku.

Pułapki pozwalają monitorować populację szkodnika w całym okresie lotu motyli — określić termin wylotu pierwszych motyli, ocenić dynamikę ich lotu oraz wyznaczyć jego maksimum i zakończenie.

Regularna kontrola pułapek pozwala stwierdzić jaka jest intensywność lotu motyli (odławiają się w nich samce motyli zwabione zapachem feromonu). Warto bowiem pamiętać, że motyle większości gatunków zwójek latają wieczorem i w nocy, w ciągu dnia natomiast pozostają w ukryciu na pędach i korze drzew. W sadach zwykle wywiesza się 1-2 pułapki na powierzchnię około 2 ha sadu. Można też pułapki wywiesić na kwaterze wzorcowej, którą łatwo i często można będzie odwiedzać i prowadzić lustracje. W okresie nasilonego lotu motyli obserwacje pułapek powinny być prowadzone nawet 2-3 razy w tygodniu. Każdorazowo należy policzyć liczbę odłowionych motyli i zapisać. Po każdej takiej obserwacji należy usunąć motyle z podłóg lepowych (np. ostrym nożem). Takie obserwacje pozwalają wyznaczyć tzw. maksimum lotu, co będzie równoznaczne z największą liczba zanotowanych motyli w pułapkach. Okres wzmożonego lotu motyli zbiega się zazwyczaj z terminem kopulacji i składania jaj, zatem gdy w trakcie wykonywania lustracji liczba odłowionych motyli jest najwyższa, wówczas po mniej więcej 2-3 tygodniach należy wykonać zabieg zwalczający gąsienice.

O sukcesie w zwalczaniu zwójek decyduje m.in. właściwy dobór środków ochrony. Warto jest używać przede wszystkim środków selektywnych, które zwalczając zwójki, nie będą szkodziły faunie pożytecznej. Wiele bowiem naturalnie występujących gatunków błonkówek, jest parazytoidami gąsienic zwójek. Również pożyteczną rolę spełnia tu kruszynek, który jest pasożytem jaj składanych przez zwójki. Ochrona fauny pożytecznej ma bardzo duże znaczenie w strategii zwalczani zwójek. Trudno bowiem liczyć na 100% skuteczność najlepszych nawet środków ochrony roślin. Osobniki, które przetrwają zabiegi chemicznej ochrony, mogą być natomiast skutecznie zniszczone przez faunę pożyteczną. W przypadku niektórych gatunków zwójek, skuteczność parazytoidów może wynosić od 20-30% do nawet 80% w niechronionych sadach.

W 2012 roku firma Syngenta wprowadziła na polski rynek kolejny preparat do zwalczania zwójek AFFIRM® 095 SG, którego substancją czynną jest benzoesan emamektyny. Preparat ten wykazuje najwyższą skuteczność wobec młodych stadiów larwalnych gąsienic. Emamektyna będąca substancją czynną preparatu Affirm, jest wchłaniana również przez osłonkę jaja, która częściowo jest zjadana przez gąsienice wychodzące z jaj, co prowadzi do ich zamierania. Emamektyna wobec szkodników działa kontaktowo i żołądkowo. W ciągu 1-4 godzin od kontaktu z substancją czynną Affirm, larwy przestają żerować, nie mogą się poruszać i w efekcie giną po 2-4 dniach. Affirm cechuje się nie tylko szybkością działania, ale krótkim 3 dniowym okresem karencji. Równocześnie czas jego działania wynosi 7-14 dni (w zależności od warunków pogodowych, tempa przyrastania roślin), tak więc wykazuje dużą skuteczność wobec stopniowo wylęgających się larw. Zaletą preparatu Affirm jest też krótki okres karencji, co daje możliwość wykonania zabiegu nawet krótko przed zbiorami jabłek. Istotna jest też szybkość działania – w przeciągu 1-2 godzin po naniesieniu na rośliny zostaje on pobrany przez liście i owoce (w ten sposób zostaje zabezpieczony przed zmyciem przez deszcz czy działaniem promieni ultrafioletowych). Przy zalecanej dawce 3 kg/ha wprowadza się bardzo małą ilość substancji czynnej – zaledwie 28,5 g/ha benzoesanu emamektyny. Taka niska dawka wskazuje bardzo dobrą skuteczność w zwalczaniu zwójek, a zarazem nie stwarza później problemów z pozostałościami. Już 3 dni po zabiegu poziom wykrywanych pozostałości po zastosowaniu Affirm, jest niższy niż przewidziana dla benzoesanu emamektyny norma dla jabłek. Te cechy Affirm docenili już w ubiegłym roku sadownicy, którzy zastosowali go w swoich sadach do zwalczania zwójek, zwłaszcza w drugiej części sezonu wegetacyjnego.

Adam Fura, Sandomierski Oddział Świętokrzyskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach

– Zaletą tego produktu jest jego bardzo szybkie rozkładanie się środka pozostałego na powierzchni owocu. Część preparatu natomiast pobierana jest przez liście, dzięki czemu działanie ochronne preparatu Affirm utrzymuje się przez minimum dwa tygodnie. Preparat ten z powodzeniem można stosować bez dodatkowych zwilżaczy czy absorbentów. Zabieg Affirm należy wykonać taką ilością cieczy, aby pokryć nim liście z dwóch stron, dlatego też prędkość jazdy podczas wykonywania zabiegu nie powinna przekraczać 5 km/godz.

Stanisław Szurek, sadownik z Józefowa nad Wisłą

– Bardzo pozytywnie oceniam efekty działania preparatu Affirm, zarówno na wczesnych, jak i późnych odmianach. W sadzie po tym zabiegu nie obserwowałem uszkodzeń spowodowanych przez zwójki czy owocówki. Preparat ten z powodzeniem można stosować nawet dwa lub trzy razy w sezonie na różne gatunki zwójek, gdyż efekty po jego stosowaniu były wyjątkowo dobre. Poza tym jako insektycyd z nowej grupy chemicznej, doskonale wpisuje się w strategię antyodpornościową, a krótki okres karencji sprawia, że jest to dokonały środek do zwalczania zwójek przed zbiorami owoców.

Jacek Słomiński, Wola Łęczeszycka koło Belska Dużego

– Współczesna ochrona sadów wymaga nie tylko właściwej wiedzy, ale przede wszystkim uważnego śledzenia tego, co dzieje się w sadzie. Na tej podstawie możliwe jest wyznaczenie optymalnego terminu zabiegu, jak również dobranie środków właściwych do danej sytuacji (warunki pogodowe, stadium rozwoju szkodników lub stadium chorobowe). Taka poprawna ochrona staje się niestety również coraz droższa. Wielu jeszcze moich kolegów próbuje oszczędzać na prowadzeniu ochrony sadów. Często niezależnie od faktycznych potrzeb i sytuacji w sadzie sięgają po najtańsze środki ochrony, i nierzadko na tym tracą. Ja w ubiegłym roku stosowałem Affirm, który doskonale sprawdził się jeśli chodzi o zwalczanie zwójek.